Ο άνθρωπος, για την επιβίωσή του, από την πρώτη στιγμή επιβλήθηκε στο περιβάλλον του. Άλλωστε αυτός είναι και ο νόμος της φύσης. Όμως, οι ρυθμοί εξαφάνισης ειδών από τους ανθρώπους τα τελευταία 50 – 100 χρόνια είναι τρομακτικοί και το πιο τρομακτικό είναι ότι συνεχώς αυξάνουν. Ενώ πριν από 400 χρόνια εξαφανίζονταν 20 με 25 είδη σε έναν αιώνα, στην εποχή μας εξαφανίζονται χιλιάδες είδη ετησίως, υπολογίζεται σε 140 είδη την ημέρα!
Κάποια από αυτά δεν έχουμε καν προλάβει να τα γνωρίσουμε. Όταν χάνονται, παίρνουν μαζί τους ένα κομμάτι της γενετικής και εξελικτικής ιστορίας εκατοντάδων χρόνων, που θα μπορούσε να αποτελέσει πολύτιμη πηγή γνώσεων για τον άνθρωπο. Δυστυχώς, τα αίτια αυτής της φθίνουσας πορείας είναι ανθρωπογενή.
Αντιπροσωπευτικά είδη του πλανήτη, όπως τα γιγάντια πάντα, αναγκάστηκαν να περιοριστούν στη μισή έκταση από αυτή που καταλάμβαναν πριν μερικές δεκαετίες. Οι τίγρεις έχασαν στη διάρκεια του εικοστού αιώνα το 90% του πληθυσμού τους! Οι ρινόκεροι απειλούνται σχεδόν περισσότερο από κάθε άλλο μεγάλο θηλαστικό: λίγες δωδεκάδες έχουν απομείνει πια. Οι θαλάσσιες χελώνες αντιμετωπίζουν ένα αβέβαιο μέλλον και οι ελέφαντες αποδεκατίζονται για το πολύτιμο ελεφαντόδοντό τους…
Εκτιμάται ότι στον πλανήτη μας ζουν συνολικά 10 με 15 εκατομμύρια είδη φυτών και ζώων, από το οποία έχει καταγραφεί μόνο το 10 με 15% αυτών. Και από τα καταγεγραμμένα είδη έχει μελετηθεί μόνο το 1 με 2% αυτών.
Πώς γίνεται όμως οι δραστηριότητες του ανθρώπου να επηρεάζουν τη ζωή στον πλανήτη και να μιλάμε για κύμα εξαφάνισης ειδών; Και όμως…
Ο πληθυσμός της γης αυξάνεται, έχουμε αγγίξει τα 6 δισεκατομμύρια. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του πληθυσμού καταλαμβάνονται όλο και περισσότερες εκτάσεις για κατοικία, υποδομές, καλλιέργειες εις βάρος των φυσικών εκτάσεων και βιότοπων.
Το 80% των θηλαστικών και πουλιών που απειλούνται, σε παγκόσμιο επίπεδο, οφείλεται στην καταστροφή των βιοτόπων τους.
Το υπέρμετρο και παράνομο κυνήγι και ψάρεμα, η κοπή των δέντρων και το παράνομο εμπόριο ζώων έχουν οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλών ειδών και στην απειλή ακόμα περισσότερων. Μετά το εμπόριο των ναρκωτικών και όπλων, το επικερδέστερο εμπόριο είναι το εμπόριο άγριων ζώων και φυτών.
Η ανάπτυξη του πολιτισμού έχει ως αποτέλεσμα και τη ρύπανση του εδάφους, των θαλασσών, των γλυκών νερών (ποτάμια, λίμνες, υδροφόρος ορίζοντας) και του αέρα. Αυτό οδηγεί είτε στην άμεση δηλητηρίαση των ειδών, είτε στην έμμεση με την καταστροφή των βιοτόπων τους (π.χ. νέκρωση βυθού, όξινη βροχή).
Επίσης, μεταφέροντας είδη από ένα περιβάλλον σε ένα άλλο διαταράσσονται οι ισορροπίες του οικοσυστήματος και η τροφική αλυσίδα. Νέα είδη φυτών που δημιουργούνται σε εργαστήρια έχουν σαν αποτέλεσμα την εξασθένιση των υπαρχόντων, την ανάπτυξη νέων φυσικών διαδικασιών, ενώ τα νέα φάρμακα (όπως φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα) έχουν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων ασθενειών.
Για παράδειγμα, όταν αρουραίοι μεταφέρθηκαν σκόπιμα ή τυχαία στα νησιά των ωκεανών, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση δεκάδων ειδών πουλιών και ερπετών στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό.
Φαινόμενα που προέκυψαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η τρύπα του όζοντος και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, με την εκπομπή εξωφρενικά μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, έχουν ως αποτέλεσμα την τακτική εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων και την άνοδο της θερμοκρασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την άμεση εξαφάνιση ειδών λόγω μεταβολής των συνθηκών διαβίωσης και την έμμεση με την εξαφάνιση των φυσικών βιότοπων των ειδών.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αν συνεχιστεί η άνοδος της θερμοκρασίας, προβλέπεται η εξαφάνιση μέχρι και ενός εκατομμυρίου ειδών.
Απώλεια Βιοτόπων: η κυριότερη απειλή
Η κυριότερη απειλή για τα ζώα και τα φυτά είναι η καταστροφή των βιοτόπων τους. Χαρακτηριστική περίπτωση ανθρώπινης επέμβασης στη φύση που μπορεί να οδηγήσει σε αφανισμό κάποια είδη, είναι τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα. Η δημιουργία π.χ. Ενός φράγματος μπορεί να αλλάξει τόσο δραματικά το περιβάλλον, ώστε πολλά είδη φυτών και ζώων της συγκεκριμένης περιοχής να μην κατορθώσουν να προσαρμοστούν. Αν μάλιστα τα είδη αυτά είναι σπάνια και έχουν περιορισμένους πληθυσμούς, τότε κινδυνεύει να χαθεί το είδος στο σύνολό του.
Η Κόκκινη Λίστα
Η Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών είναι ένας κατάλογος που δημιουργήθηκε και συμπληρώνεται από την «Παγκόσμια Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης». Η οργάνωση αυτή παρατηρεί την εξέλιξη της χλωρίδας και πανίδας παγκοσμίως. Το 1996 δημοσιεύτηκε η πρώτη λίστα, η οποία συνεχώς μεγαλώνει. Στις μέρες μας ξεπερνά τα 15.000 είδη υπό απειλή εξαφάνισης.
Η προστασία των ζώων
Η προστασία των ζώων, των ειδών της χλωρίδας και πανίδας γενικότερα, είναι καθήκον των κρατών, που μας αφορούν όλους μας. Ωστόσο, το σημαντικότερο ρόλο σε αυτό το επίπεδο τον διαδραματίζουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ).
Ως ανεξάρτητοι φορείς έχουν ως ρόλο την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση της κοινής γνώμης για την κατάσταση του πλανήτη μας, τα προβλήματα που συνδέονται με την προστασία των ζώων και τη φύσης γενικότερα και ασκούν πιέσεις στους εκπροσώπους της εξουσίας για τη λήξη μέτρων και την ανάληψη δράσεων. Υπάρχουν χιλιάδες ΜΚΟ ανά τον κόσμο που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προστασίας των ζώων και της φύσης. Η WWF (WorldWide Fund for Nature, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση) είναι από τις πιο παλιές και δραστήριες διεθνείς κι έγκυρες οργανώσεις για την προστασία και διατήρηση της φύσης.
Τα απειλούμενα είδη στην Ελλάδα:
Ο κατάλογος των απειλούμενων ειδών στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλος. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια είδη που βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο.
Μεγαλύτερη απειλή δέχεται η Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus). Η συγκεκριμένη φώκια είναι το σπανιότερο είδος φώκιας και ένα από τα έξι περισσότερο απειλούμενα με εξαφάνιση θηλαστικά στον πλανήτη. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας ζει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στις Σποράδες.
Είδη που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισης από την ελληνική φύση είναι επίσης η αρκούδα και ο λύκος. Για την προστασία των δύο ειδών δραστηριοποιείται η οργάνωση Αρκτούρος που εδρεύει στο Νυμφαίο Φλώρινας. Η οργάνωση προστατεύει δύο ακόμα είδη ζώων της ελληνικής υπαίθρου που απειλούνται με εξαφάνιση, την Βίδρα και το Αγριόγιδο.
Ένα ακόμα θαλάσσιο είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση είναι οι θαλάσσιες χελώνες καρέτα-καρέτα. Οι χελώνες αυτές αναπαράγονται κυρίως στις παραλίες του νότιου Ιονίου, στην περιοχή της Ζακύνθου. Για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας δραστηριοποιείται ο Σύλλογος για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας «Αρχέλων».
Δύο ακόμα είδη που διαβιούν στην Ελλάδα και απειλούνται με εξαφάνιση είναι ο Αιγαιόγλαρος και η Οχιά της Μήλου. Ο Αιγαιόγλαρος είναι ένα παγκόσμια απειλούμενο είδος γλάρου και αποτελεί είδος κορυφαίου ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Και γι’ αυτά τα είδη δραστηριοποιούνται οικολογικές οργανώσεις.
Στην Ελλάδα οι κύριοι Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προστασίας των ζώων και των βιοτόπων τους είναι:
- WWF Ελλάς Προστασία του περιβάλλοντος (www.wwf.gr)
- Αρκτούρος Άγρια ζωή (www.arctouros.gr)
- Mom Προστασία φώκιας (www.mom.gr)
- Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών (www.spp.gr)
- Αρχέλων Κέντρο διάσωσης θαλασσίων χελώνων (www.archelon.gr)
- Medasset Προστασίας θαλάσσιας χελώνας και προστασία λεκάνης Μεσογείου (www.medasset.gr)
- Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Μελέτη και προστασία άγριων πουλιών και των χωρών που ζουν (www.ornithologiki.gr)
- ΑΝΙΜΑ Σύλλογος προστασίας και περίθαλψης άγριας ζωής (www.wild-anima.gr)
- ΕΚΠΑΖ Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων (www.ekpazp.gr)
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Ιωάννα Μπάκα
