Οι σχέσεις Ελλάδας – Ρωσίας χρονολογούνται εδώ και 185 χρόνια. Χαρακτηρίζονται από άριστες διπλωματικές σχέσεις καθώς υπάρχει μια δυναμική συνεργασία στον εμπορικό, πολιτισμικό και τουριστικό τομέα. Κάθε χρόνο χιλιάδες Ρώσοι επιλέγουν την Ελλάδα ως προορισμό διακοπών. Οι δύο χώρες απολαμβάνουν συνεργασία μέσω των κοινών διεθνών οργανισμών και συμφωνιών όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Σε περιόδους μεγάλων κρίσεων, όταν η Ελλάδα κινδυνεύει, υπάρχουν πάντα οι πεποιθήσεις ότι το «ξανθό γένος» των Ρώσων θα μας βοηθήσει. Μέχρι και σήμερα υπάρχουν πολλοί που το πιστεύουν. Ωστόσο να ιστορικά γεγονότα αποδεικνύουν το αντίθετο. Όσες φορές και αν υπάρχουν προφορικές δηλώσεις για παροχή βοήθειας, αυτό στην πράξη ποτέ δεν συμβαίνει. Τελικά κατά πόσο οι Ρώσοι είναι φίλοι μας;
Η βοήθεια που ποτέ δεν ήρθε
Η πρώτη μάχη που σημειώνεται ανάμεσα στους Ρώσους και στους Έλληνες ήταν κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επί του Αυτοκράτορα Αντώνιου του Ευσεβή(138-161 π.Χ). Οι Σαρμάτες ή Σαυρομάτες ήταν ένας νομαδικός λαός ιρανικής καταγωγής που είχαν εγκατασταθεί σε ένα μεγάλο κομμάτι της σημερινής Ρωσίας. Λόγω των ελλιπών πληροφοριών, δεν γνωρίζουμε την αιτία της επίθεσης τους απέναντι στους Έλληνες.
Κατά την Βυζαντινή περίοδο, το Βυζάντιο είχε δεχτεί πολλά χτυπήματα κυρίως από τους Τούρκους και από τους Σταυροφόρους. Το 1204 καταλαμβάνεται από τους Δυτικούς αλλά το 1274 ανακαταλαμβάνεται από τους Βυζαντινούς. Η ορθόδοξη εκκλησία τότε επιδίωξε μια ένωση μεταξύ των εκκλησιών με αντάλλαγμα την στρατιωτική βοήθεια. Τα υπόλοιπα ορθόδοξα κράτη δεν ήταν σύμφωνα με αυτή την απόφαση. Οι Ρώσοι υπέγραψαν την συμφωνία της ένωσης αλλά η εκκλησία τους έγινε αυτοκέφαλη, πράγμα που την έκανε να μην εξαρτάται από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και να παίρνει αποφάσεις για το εθνικό της συμφέρον. Στην κατάληψη της Πόλης από τους Οθωμανούς, στις 29 Μαΐου του 1453, η Ρωσία όπως και τα υπόλοιπα ορθόδοξα κράτη δεν πρόσφεραν καμία βοήθεια. Οι Βυζαντινοί μάταια στηρίχθηκαν στην υποστήριξη των Δυτικών.
Το 1770 στον θρόνο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ήταν η τσαρίνα Αικατερίνη Β’. Εν όψει των Ρωσοτουρκικών πολέμων, η Ρωσία είχε βλέψεις κατάληψης κάποιων εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ξεκίνησε να ξεσηκώνει τους σκλαβωμένους Έλληνες για να αποσπάσει την προσοχή των Οθωμανών και να πραγματοποιήσει το σχέδιο της. Με επικεφαλή τον Θεόδωρο Ουρλώφ, οι Ρώσοι έστειλαν όπλα και ενισχύσεις στην Πελοπόννησο. Εκτός από το ότι ο αριθμός των Ρώσων στρατιωτών ήταν ανεπαρκής για την πραγματοποίηση του στόχου, τα όπλα που έδωσαν στους Έλληνες ήταν παλιά και ακατάλληλα. Η επανάσταση καταπνίγηκε πολύ γρήγορα ενώ οι Ρώσοι έφυγαν εγκαταλείποντας τους επαναστάτες στο έλεος των οθωμανικών στρατευμάτων.
Οι Έλληνες παρόλα αυτά δεν πήραν το μάθημα τους είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους σε μια βοήθεια της «ομόδοξης» Ρωσίας κατά την διάρκεια της επανάστασης για την ανεξαρτησία τους. Τον Φεβρουάριο του 1821 όταν ανακηρύχθηκε η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ο τσάρος Αλέξανδρος όχι μόνο δεν βοήθησε αλλά καταδίκασε το κίνημα και άφησε τους Οθωμανούς να εισβάλουν στην περιοχή. Η πολιτική της διοικούσας κεφαλής της ρωσικής αυτοκρατορίας είχε ως βάση τον πανσλαβισμό με σκοπό την δημιουργία εθνικών κινημάτων στα σλαβικά έθνη, τα οποία θα καθοδηγούνταν προς την συνένωση με την Ρωσία.
Η απροθυμία της βοήθειας της φάνηκε όταν ο ελληνισμός υπέστη το μεγαλύτερο πλήγμα της ιστορίας του. Στην Ρωσία, με την νίκη των μπολσεβίκων και την ανάληψη της εξουσίας, ακολουθήθηκε μια διαφορετική εξωτερική πολιτική. Επιδίωξαν καλές σχέσεις με την Τουρκία. Οι Ρώσοι συνέβαλαν στην στήριξη και στην νίκη του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας ενισχύοντας τον με βαρύ οπλισμό. Η ήττα των Ελλήνων τους οδήγησε στο ξεριζωμό από τα πατρώα εδάφη τους και την ανεκπλήρωτη επιθυμία των Ποντίων να αυτονομηθούν.
Με την ελπίδα βοήθειας από τον Ιωσήφ Στάλιν παρέμειναν οι Έλληνες κομμουνιστές στον εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949. Μετά την κρυφή συνάντηση του Στάλιν με τον Ουίνστον Τσώτσιλ και την συμφωνία των ποσοστών, η Ελλάδα με 90% πέρασε στην δυτική σφαίρα επιρροής. Ο Στάλιν δήλωσε ότι θα παραμείνει ουδέτερος χωρίς να εμπλακεί στις ελληνικές υποθέσεις. Απαγορεύτηκε να σταλθεί η οποιαδήποτε βοήθεια από τα κομμουνιστικά κόμματα των γειτονικών χωρών. Έτσι ο πόλεμος τερματίστηκε με την νικητήρια έκβαση υπέρ του κυβερνητικού Ελληνικού Στρατού.
Η θρησκεία ως μέσο επιρροής
Μέσα από τα παραπάνω ιστορικά γεγονότα, γίνεται κατανοητό ότι ο μόνος σκοπός του ρωσικού κράτους είναι να πετύχει τα εθνικά του συμφέροντα. Εκμεταλλευόμενη δύσκολες καταστάσεις προσπάθησε να επεκτείνει την πολιτική της μέσω της θρησκείας. Επωφελήθηκε από τον οικουμενικό χαρακτήρα του Άγιου Όρους για να προωθήσει τον εκσλαβισμό. Άλλωστε ήθελαν να υπάρχει μια βάση στο Άγιο Όρος για να έχουν την πολυπόθητη έξοδο στη Μεσόγειο. Οι Ρώσοι μοναχοί εγκαταστάθηκαν στην μονή του Αγ. Παντελεήμονος και με το πέρασμα των μηνών ο αριθμός τους αυξανόταν. Συχνά ασκούσαν πιέσεις στις μονές για να απομακρύνουν τους Έλληνες μοναχούς. Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους, οι οποίοι έθεταν σε διωγμό την θρησκεία, οι Ρώσοι έχασαν το ενδιαφέρον τους για τον Άθωνα. Με την υπογραφή των συνθηκών του Νεϊγύ και της Λωζάνης αναγνωρίστηκε η de jure κυριαρχία του ελληνικού κράτους στο Άγιο Όρος.
Με αφορμή τη γερμανική εισβολή, η θρησκεία στη Σοβιετική Ένωση επαναφέρεται για να ενώσει τον λαό ενάντια στον εισβολέα. Ανοίγουν οι εκκλησιές, επανέρχονται εκκλησιαστικά προνόμια που είχαν καταργηθεί, εκλέγονται επίσκοποι καθώς εκλέγεται και ο νέος Πατριάρχης. Η περίοδος το Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χαρακτηρίζεται ως η «μεγάλη αναγέννηση» της Ρωσικής Εκκλησίας. Ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος προσπαθεί να διασφαλίσει στενότερες σχέσεις με τα υπόλοιπα ορθόδοξα Πατριαρχεία της Ανατολής ώστε να υποκαταστήσει το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και να πάρει τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριάρχη.
Η φιλοσοβιετική στάση του Οικουμενικού Πατριάρχη Μαξίμου ήταν άκρως προβληματική. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ, η Ελλάδα και η Τουρκία συσπειρώνονται για να αποτρέψουν την σοβιετική επιρροή χρησιμοποιώντας ως μέσο την θρησκεία. Ανώτατα στελέχη, αυτών των τριών χωρών, συνεργάζονται και δημιουργούν εκλογές για νέο Πατριάρχη. Τον νέο Πατριάρχη τον βρήκαν στο πρόσωπο του μητροπολίτη Αμερικής Αθηναγόρα. Στις 1 Νοεμβρίου 1948 εκλέχθηκε και αντικατέστησε τον Μάξιμο.
Η παρ’ ολίγον ρήξη των σχέσεων
Όλα αυτά τα γεγονότα δεν προκάλεσαν κάποια σοβαρή ρήξη ανάμεσα στις σχέσεις των δύο χωρών, τον Ιούλιο του 2018 παραλίγο να συμβεί ένα διπλωματικό επεισόδιο. Η ελληνική κυβέρνηση προέβη στην απέλαση δύο Ρώσων διπλωματών με την κατηγορία της αλίευσης και της διακίνησης πληροφοριών. Αναφέρεται ότι προσπάθησαν να παρέμβουν σε ευαίσθητα εσωτερικά ζητήματα, πιο συγκεκριμένα στο θέμα της ονοματολογικής διαφοράς με την Βόρεια Μακεδονία. Η Ρωσική κυβέρνηση ως απάντηση σε αυτήν την κίνηση θα έκανε το αντίστοιχο σε Έλληνες διπλωμάτες.
Στην εξωτερική πολιτική δεν υπάρχουν αιώνιες φιλίες. Υπάρχουν μόνο γεωπολιτικά συμφέροντα. Η Ρωσία είναι μια χώρα που ναι μεν έχει μακροχρόνιες σχέσεις με την Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα επιδιώκει να έχει καλές σχέσεις και με την Τουρκία επειδή θα επωφεληθεί. Ο ελληνικός λαός πρέπει να σταματήσει να στηρίζεται σε προφητείες όπως το «ξανθό» γένος θα μας σώσει. Αν εμείς σαν λαός δεν αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες, τότε κανείς άλλος δεν πρόκειται να το κάνει.
Γεωργία Γαϊδατζή, Δημοσιογράφος
