Το 1764,ο Βολταίρος, ένας από τους πρώτους συγγραφείς που καταδικάστηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, είπε: “Έχουμε το φυσικό δικαίωμα να χρησιμοποιούμε την πένα με δική μας ευθύνη, όπως και τη γλώσσα”.
Τα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα λογοκρισίας και απαγόρευσης κυκλοφορίας που παρατηρείται τον 3ο αιώνα π.Χ. στην Κίνα, είναι αυτό κατά του φιλοσόφου Κομφούκιου. Τα Ανάλεκτά του, που έγιναν κώδικας ζωής για γενιές Κινέζων, κάηκαν από τον Κινέζο αυτοκράτορα το 250π.Χ., μαζί με τους ιδιοκτήτες τους.
Ο Ντε Σαντ
Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ φυλακίστηκε για πολλά χρόνια από τα καθεστώτα του Λουδοβίκου και του Βοναπάρτη, επειδή υπερασπίστηκε την κοινωνική ελευθερία και την ερωτική ακολασία, ήταν άθεος, ηδονοθήρας και αντι-κληρικαλιστής. Έγραψε πολλά σχετικά βιβλία και υποστήριξε την αντιχριστιανική ποίηση. Στο κατηγορητήριο, η συμπεριφορά του περιγράφεται διφορούμενα ως «ακραία ακολασία» και «τερατώδης βλασφημία».
Ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ
Τα βιβλία που κυνήγησε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία
Ένα τεράστιο κεφάλαιο σχετικά με τη λογοκρισία και τα απαγορευμένα βιβλία σχετίζεται ασφαλώς με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Το «Index Librorum Prohibitorum» (Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων) που εξέδωσε η εκκλησιαστική αρχή, για να ορίσει τα «επικίνδυνα», για την πίστη των μελών της, συγγράμματα, ανανεώνονταν συνεχώς, από τον 16ο ως τον 20ο αιώνα. Από πλευράς επιστημόνων, «ακατάλληλοι» κρίθηκαν ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος, λόγω των εξωφρενικών αστρονομικών εξερευνήσεών τους, όπου θεωρήθηκαν άκρως αιρετικές. Στον τομέα της φιλοσοφίας, οι σελίδες των Ντεκάρτ, Ντιντερό, Έρασμου, Καντ, Ρουσσώ και Βολταίρου, κάηκαν. Στους συγγραφείς που απαγορεύτηκαν για το Βατικανό, περιλαμβάνονται ο “δικός μας” Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος έγραψε τον «Τελευταίο πειρασμό», αλλά και ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο Καζανόβα, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Ουγκώ, ο Ζολά και πολλοί άλλοι.
Ο «Τομ Σόγιερ» του Μαρκ Τουέιν
Από τους πρώτους σύγχρονους κλασσικούς συγγραφείς που βίωσε τη λογοκρισία ήταν ο Μαρκ Τουέιν, που είδε τον «Τομ Σόγιερ» να εξαφανίζεται από τις βιβλιοθήκες πολλών πολιτειών με την κατηγορία πως «εξυμνούσε την παιδική ανυπακοή». Την τύχη του Τομ Σόγιερ ακολούθησαν άλλωστε και οι «Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» που απαγορεύτηκαν ως αντιρατσιστικό βιβλίο.
«Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Λούις Κάρολ
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο όρος “απαγορευμένη γλώσσα” αποδόθηκε από πολλές χώρες στο αριστούργημα του Λούις Κάρολ “Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων”. Ωστόσο, ο πιο απίθανος λόγος υποστηρίχθηκε από τους Κινέζους, οι οποίοι θεωρούσαν αδιανόητο το γεγονός πως άνθρωποι και ζώα θα μπορούσαν να μιλούν την ίδια γλώσσα.
Εβραίοι συγγραφείς στο στόχαστρο του Χίτλερ
Οι καύσεις βιβλίων κατά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ήταν ταυτόχρονα μαζικές και προβλέψιμες. Φωτογραφικά ντοκουμέντα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δείχνουν εκατοντάδες οπαδούς του Χίτλερ να υψώνουν τα χέρια τους μπροστά σε έναν μικρό σωρό από βιβλία που καίγονταν και να κάνουν τον ναζιστικό χαιρετισμό. Ο Αδόλφος φοβόταν τη δύναμη των ιδεών και έτσι έκαιγε τα βιβλία των Εβραίων. Για τις ανάγκες της αντι-εβραϊκής προπαγάνδας, ρίχτηκε τότε στην πυρά το πνευματικό έργο των: Αϊνστάιν, Μπέντζαμιν, Μπρεχτ, Κάφκα, Ένγκελς, Μαρξ και Τρότσκι.
Οι δεκαετίες του ’50 και του ’60
Στη δεκαετία του ’50 στοχοποιήθηκε και η επιστημονική φαντασία που, εξ’ ορισμού, άρχισε να δημιουργεί ενστάσεις, αντιδράσεις και απαγορεύσεις, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στα απαγορευμένα βιβλία. Στη δεκαετία του ’60, χαρακτηριζόμενο ως πορνογράφημα, απαγορεύεται σε Αμερική και Μεγάλη Βρετανία το βιβλίο του Ντέιβιντ Χέρμπερτ Λόρενς, «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλι», ενώ παρόμοια τύχη έχει και η «Φάνι Χιλ» του Τζον Κλέλαντ, το πρώτο βιβλίο που επισήμως έφερε πάνω του τον ορισμό «πορνογραφικό».
Είκοσι χρόνια αργότερα, οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας, η λογοκρισία και οι διώξεις, είναι ενεργές σε πολλά μέρη του κόσμου. «Ο Έμπορος της Βενετίας» του Σαίξπηρ αφαιρέθηκε από όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες στο Μίσιγκαν και στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, λόγω του τρόπου με τον οποίο παρουσιάστηκε ο Εβραίος χαρακτήρας του έργου, ο Σάιλοκ.
Ηρακλής Τάσσης, Δημοσιογράφος
