Ο εκφοβισμός αφορά την εσκεμμένη συναισθηματική, σωματική ή λεκτική κακοποίηση ενός ατόμου. Ο όρος που επικρατεί διεθνώς για να περιγράψει κυρίως τον σχολικό εκφοβισμό είναι «bullying». Ωστόσο, το φαινόμενο δεν επικρατεί μόνο στο σχολικό περιβάλλον αλλά εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες. Έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία όσο και στη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου.
Διαδικτυακός εκφοβισμός
Η ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας παρέχει στη νέα γενιά μεγάλη ποικιλία επικοινωνιακών μέσων για να μοιραστεί εμπειρίες και να διατηρήσει επικοινωνία με άτομα που βρίσκονται μακριά. Το διαδίκτυο εκτός από τα πλεονεκτήματα και τις ευκολίες που προσφέρει στη καθημερινότητα κρύβει και μία σκοτεινή πλευρά.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyber bullying) αναφέρεται στη λεκτική ή ψυχολογική παρενόχληση που πραγματοποιείται μέσω των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, συνήθως με επαναλαμβανόμενο τρόπο και κυρίως μέσω των κοινωνικών μέσων. Αποτελεί είδος της ευρύτερης έννοιας «bullying» καθώς μπορεί να πάρει διάφορες μορφές όπως προσβολές, απειλές, κουτσομπολιό, αποκλεισμό και κλοπή ταυτότητας.
Πιο συγκεκριμένα το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού μπορεί να εκδηλωθεί με την αποστολή μηνυμάτων που περιέχουν βλαβερό και απειλητικό περιεχόμενο. Με τη δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών ή φωτογραφιών. Επιπλέον, με τη δημιουργία ψεύτικων προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό τον εξευτελισμό του ατόμου. Μορφές εκφοβισμού αποτελούν και η αποστολή ιών και πειρατικών προγραμμάτων, τα οποία μπορεί εξασφαλίσουν την κατασκόπευση της οποιασδήποτε ηλεκτρονικής συσκευής.
Ο λόγος αύξησης του εκφοβισμού στο διαδίκτυο οφείλεται στο ότι μπορεί να γίνει από οπουδήποτε χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε συσκευή. Άλλωστε το διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία και αίσθηση ατιμωρησίας για τους δράστες. Με αυτόν τον τρόπο όμως επιδεινώνεται η θυματοποίηση, καθώς το επιβλαβές περιεχόμενο διαδίδεται άμεσα σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό.
Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας Statista, τη περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του 2019 η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό διαδικτυακού εκφοβισμού ήταν η Ινδία με 80%. Ακολουθούσαν οι ΗΠΑ με 61% ενώ στην τρίτη θέση βρισκόταν η Γαλλία με ποσοστό 60%. Το 2015 σε έρευνα του EU.NET.ADB, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ο «Ελεύθερος Τύπος», ανέδειξε τη Ρουμανία ως τη πρώτη χώρα διαδικτυακού εκφοβισμού, πανευρωπαϊκά, με ποσοστό 37,7%. Η Ελλάδα την ακολουθούσε με ποσοστό 26,8% καθώς περισσότεροι από 1 στους 4 νέους έχουν υποστεί αυτό το είδος εκφοβισμού. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, το ελληνικό κράτος έχει καταβάλει προσπάθειες λαμβάνοντας μέτρα για να καταπολεμήσει το φαινόμενο.
Συνέπειες του διαδικτυακού εκφοβισμού
Το Cyber bullying δεν περιορίζεται σε ηλικίες αλλά πιο συχνά εμφανίζεται μεταξύ των νέων. Τα θύματα είναι κυρίως παιδιά μικρότερης ηλικίας, κορίτσια και άτομα της LGBTQ κοινότητας. Σε έρευνα του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών της σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας σχετικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό και τον παραδοσιακό εκφοβισμό στη Ελλάδα έδειξε ότι η πιο αδύναμη ηλικιακή ομάδα είναι μεταξύ των 19-25. Η έρευνα η οποία στηρίζεται σε ερωτηματολόγιο και διεξήχθη την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου του 2018, έδειξε ότι από τους 466 συμμετέχοντες οι 31 ήταν θύματα cyber bullying και ανήκαν στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Το ποσοστό των γυναικών που έπεσαν θύματα ήταν 70,5% πολύ περισσότερο από το ποσοστό των ανδρών που ήταν 29,5%.
Παρόλα αυτά το φαινόμενο αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη ψυχική υγεία του θύματος, με το άγχος και τη κατάθλιψη να «πρωταγωνιστούν». Περισσότερο πλήττεται η αυτοεκτίμηση του ατόμου το οποίο κάνει αρνητικές σκέψεις. Αυτό έχει αντίκτυπο και στη κοινωνική ζωή αφού οι κοινωνικές επαφές μειώνονται. Επιπλέον, τα μικρής ηλικίας θύματα απομακρύνονται από τις παρέες τους ενώ αρνούνται να πηγαίνουν σχολείο. Για να ξεφύγουν από τον εξευτελισμό, πολλά άτομα σκέφτονται την αυτοκτονία.
Δράσεις αντιμετώπισης
Εκτός από το οικογενειακό περιβάλλον και την εκπαιδευτική κοινότητα που θα πρέπει να ενημερώνονται και να παρατηρούν τυχόν αλλαγές στα παιδιά, το ίδιο το άτομο που δέχεται την «επίθεση» θα πρέπει να βρει το θάρρος να μιλήσει στην οικογένεια του. Για τη περαιτέρω στήριξη του θύματος υπάρχουν ειδικοί οργανισμοί στους οποίους μπορεί να απευθυνθεί.
Το πρόβλημα με το διαδίκτυο είναι ότι οι πληροφορίες του καθενός διατηρούνται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να αφαιρούνται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε ένα «δικαίωμα» στα θύματα εκφοβισμού να διαγράφουν προσωπικές πληροφορίες. Γενικά όμως δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος νόμος της ΕΕ για τον εκφοβισμό στο διαδίκτυο. Ωστόσο, καλύπτονται μερικές πτυχές, όπως εκφράσεις ρατσισμού ή ξενοφοβίας ή σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων. Η ΕΕ έχει υιοθετήσει τη στρατηγική «Ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά» και συγχρηματοδοτεί Κέντρα Ασφαλέστερου Διαδικτύου σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Σε κάθε εθνικό κέντρο λειτουργεί μια γραμμή βοήθειας, παρέχοντας συμβουλές και βοήθεια σε άτομα που αντιμετωπίζουν επιβλαβές διαδικτυακό περιεχόμενο ή συμπεριφορά.
Μάλιστα το 2009 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε την «Ημέρα Ασφαλέστερου Διαδικτύου», μια εκστρατεία για να μάθει στους έφηβους να διαχειρίζονται το ίντερνετ ενώ είναι συνδεδεμένοι. Όταν κάποιος που εκφοβίζεται στο διαδίκτυο θα πρέπει να μπορεί να το αναφέρει άμεσα με το πάτημα ενός κουμπιού. Αυτή η εκστρατεία συμπεριλαμβάνει όλα τα μέλη κράτη της Ένωσης και Είναι μέρος του προγράμματος «Ασφαλέστερο Διαδίκτυο της Επιτροπής», το οποίο συνεργάζεται με τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης για την καταπολέμηση του εκφοβισμού στο διαδίκτυο.
Γεωργία Γαϊδατζή, Δημοσιογράφος
