28Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940. Η μέρα που ο Ιωάννης Μεταξάς είπε το «ΟΧΙ» στο ιταλικό τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη. Μια μέρα που είπαμε το «ΝΑΙ» στην ελευθερία, το «ΝΑΙ» στην πατρίδα μας, στην Ελλάδα μας. Όμως αυτό είχε δύο τινά. Την είσοδο της Ελλάδος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940.
Εξώφυλλο της εφημερίδας, «Η Βραδυνή», 6 Απριλίου 1941
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ 28Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Στην εισαγωγή έγινε λόγος για ένα «τελεσίγραφο». Όμως τι αναγραφόταν σε αυτό; Στις 3 τα ξημερώματα εκείνης της μέρας, της 28 Οκτωβρίου του 1940, η Ιταλική Κυβέρνηση απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο, δια του Ιταλού Πρέσβη στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι.
Εκείνος, λοιπόν, το έδωσε στον Ιωάννη Μεταξά και πιο συγκεκριμένα στην Κηφισιά. Το τελεσίγραφο αναφερόταν στην ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την ελληνοαλβανική μεθόριο.
Σκοπός δεν ήταν άλλος από το να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του Βασιλείου της Ελλάδος, όπως αεροδρόμια, για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεων του στη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική.
Αφού ο Ιωάννης Μεταξάς διάβασε με προσοχή το τελεσίγραφο, έδωσε την εξής ιστορική απάντηση στον Ιταλό Πρέσβη αλά γαλλικά (επίσημη διπλωματική γλώσσα). «Alors, c’est la guerre», (Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο), εκδηλώνοντας έτσι την αρνητική θέση επί των ιταλικών αιτημάτων.
Μόλις καθίσαμε, του είπα ότι η κυβέρνησή μου μού είχε αναθέσει να του κάνω μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά, και μέσα από τα γυαλιά έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο και μου είπε με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή φωνή: «Alors, c’est la guerre!» (λοιπόν έχουμε πόλεμο) .
Τού απάντησα ότι η ιταλική κυβέρνηση ήλπιζε ότι η ελληνική κυβέρνηση θα δεχόταν τα αιτήματά της και θα άφηνε να περάσουν ελεύθερα τα ιταλικά στρατεύματα τα οποία θα άρχιζαν τις μετακινήσεις τους στις 6 το πρωί. Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε πως θα μπορούσα να σκεφτώ ότι ακόμα και αν είχε πρόθεση να ενδώσει θα του ήταν δυνατόν μέσα σε τρεις ώρες να λάβει τις διαταγές του βασιλιά και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες για την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων.
— Εμμανουέλε Γκράτσι, Η αρχή του τέλους (1945), Εστία. 1980, σελ. 285
Όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, στις 05:30 σήμανε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος. Να σημειωθεί πως το τελεσίγραφο όριζε ότι η επίθεση θα ξεκινούσε στις 06:00. Έτσι, τα ιταλικά στρατεύματα θα πραγματοποιούσαν εισβολή στην Ήπειρο, οπότε η Ελλάδα αμυνόμενη εισήλθε στον πόλεμο.
Το «Έπος του Σαράντα» και οι μεγάλες νίκες που ο ελληνικός στρατός κατήγαγε εις βάρος των Ιταλών, καθιερώθηκε να γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου, την ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου και της άρνησης του Ιωάννη Μεταξά να συναινέσει.
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων και παρερμηνειών, η λέξη «ΟΧΙ» παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως τίτλος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον» του Ν. Π. Ευστρατίου στις 30 Οκτωβρίου του 1940.
Μετέπειτα έγινε σύνθημα και άλλων εφημερίδων, όπως «Η Βραδυνή», στις 6 Απριλίου 1941, με αφορμή τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα.
Εξώφυλλο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον», τεύχος 30 Οκτωβρίου 1940
Η 28Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ
Η πρώτη επέτειος του «ΟΧΙ» λαμβάνει χώρα στα χρονικά της Κατοχής, το 1941. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε στο κεντρικό κτίριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Όπως και στους τωρινούς εορτασμούς, έτσι και τότε έγιναν ποικίλες ομιλίες από τους φοιτητές. Μάλιστα, ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος, μίλησε για την επέτειο την παραμονή και ακύρωσε τα μαθήματα εκείνης της μέρας. Δυστυχώς, αυτή η πρωτοβουλία τον έφερε αντιμέτωπο με την απόλυση από το Πανεπιστήμιο.
Η δεύτερη επέτειος του «ΟΧΙ» λαμβάνει χώρα στην Πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ, το 1942. Όμως πάρα το φόβο των ιταλικών δυνάμεων κατοχής, η μέρα εορτάστηκε χωρίς προβλήματα.
Για την τρίτη επέτειο του «ΟΧΙ», του 1943, τα στοιχεία είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Όμως σύμφωνα με τον τότε υπάλληλο της Εθνικής Τράπεζας, Ηλία Βενέζη, όπου και έλαβε χώρα ο εορτασμός, υπήρξε παρέμβαση από τους Γερμανούς.
Τότε είχαν την ευθύνη της αστυνόμευσης. Έτσι, οι συμμετέχοντες έπρεπε να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ. Άλλοι, γύρω στα 20 άτομα, στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και μάλιστα κάποιοι… δεν επέστρεψαν από τα στρατόπεδα.
Σκάναρε και ακολούθησε την έρευνα:
Μαρία Γερμαντζίδου, Δημοσιογράφος
