Από τον Δεκέμβρη του 2019 απασχολεί όλο τον κόσμο η εμφάνιση του νέου κορωνοϊού. Υπάρχει και το σενάριο του φόβου μην τυχόν και έχει την κατάληξη της πανώλης – ευρέως γνωστή και ως πανούκλα – με την οποία έχουν αρκετά κοινά. Ο κορωνοϊός ξεκίνησε εξαιτίας ενός τρωκτικού που καταναλώθηκε από τον άνθρωπο. Η πρώτη μεγάλη επιδημία πανώλης ξεκίνησε από τρωκτικά που βρέθηκαν σε εμπορικά πλοία.
Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που έπληξε κάθε γωνιά της γης. Το ίδιο σενάριο συμβαίνει τώρα και με τον κορωνοϊό. Η πανώλη έχει εμφανιστεί σε έντονη μορφή πάνω από δέκα φορές και κάθε φορά έπληττε διαφορετική ήπειρο. Γενετική ανάλυση, που ιχνηλατεί την προέλευση της ασθένειας, τονίζει ότι το βακτήριο της πανώλης εμφανίστηκε στην Κίνα πριν από 2.600 χρόνια. Ο άνθρωπος που κατανάλωσε το τρωκτικό και αρρώστησε από κορωνοϊό καταγόταν από την πόλη Ουχάν της Κίνας.
Η πανώλη είναι για μία οξεία λοιμώδη νόσο, η οποία μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, που παρασιτούν σε άρρωστο αρουραίο. Προκαλείται από τον gram – αρνητικό βάκιλο Yersinia pestis. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που έπληξε κάθε γωνιά της γης. Έχει εμφανιστεί σε έντονη μορφή πάνω από δέκα φορές και κάθε φορά έπληττε διαφορετική ήπειρο. Γενετική ανάλυση, που ιχνηλατεί την προέλευση της ασθένειας, τονίζει ότι το βακτήριο της πανώλης εμφανίστηκε στην Κίνα πριν από 2.600 χρόνια.
Μεταδίδεται πολύ εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο, κυρίως από εισπνεόμενα σταγονίδια, με άμεση αλλά και με έμμεση επαφή. Το βασικό της σύμπτωμα είναι ο υψηλός πυρετός. Η ασθένεια εμφανίζεται με τρεις μορφές:
- Τη βουβωνική, που η περίοδος επώασης κυμαίνεται από δύο έως δέκα μέρες και προσβάλει το λυμφατικό σύστημα του ανθρώπου. Όταν φτάσει στους λεμφοειδής αδένες του σώματος, τους προσβάλει προκαλώντας έντονη αιμορραγία. Όταν οι αδένες πρηστούν, τότε η μόλυνση μεταφέρεται στο αίμα.
- Την πνευμονική, που η περίοδος επώασης κυμαίνεται από μερικές ώρες έως τέσσερις μέρες και αν δεν διαγνωστεί αμέσως μπορεί ο ασθενής να οδηγηθεί σε θάνατο. Στα συμπτώματα συμπεριλαμβάνονται ο βήχας, το φτέρνισμα, οι πονοκέφαλοι, η κόπωση και οι αιμοπτύσεις.
- Τη σηψαιμική, που δημιουργεί ισχαιμικές νεκρώσεις σε διάφορα σημεία του σώματος, ώστε ο οργανισμός να μην μπορεί να ελέγξει την αιμορραγία στο δέρμα ή σε άλλα εσωτερικά όργανα. Τότε το δέρμα καλύπτεται με κόκκινα ή μαύρα σημεία και εξανθήματα και οι αιμοπτύσεις, όπως και ο βήχας, είναι συχνά φαινόμενα.
Η πρώτη σημαντική επιδημία πανώλης ξεκίνησε γύρω στο 541 – 542 μέχρι το 750 μ.Χ. Δηλαδή, στη Βυζαντινή εποχή, στα χρόνια του Ιουστινιανού. Η μορφή πανώλης που κυριαρχούσε ήταν η βουβωνική. Μεταδιδόταν από τα τρωκτικά της Αιγύπτου μέσω των καραβιών και του εμπορίου της Κωνσταντινούπολης. Όταν γύριζαν οι έμποροι από ταξίδι, έμεναν σε ειδικούς ξενώνες, ώστε να μην εξαπλώσουν τη νόσο, αν την είχαν κολλήσει. Λέγεται, πως ο βάκιλος αυτός προήλθε από την Κίνα.
Στην αρχή, θέριζε περίπου 5.000 ζωές την ημέρα και αργότερα ο αριθμός έφτασε πάνω από 10.000. Ακόμα και ο ίδιος ο Ιουστινιανός είχε νοσήσει, άλλα στην πορεία τη γλίτωσε με τη βοήθεια των Αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού. Αποτέλεσε ένα παράδειγμα θεϊκής παρέμβασης. Τότε η ιατρική θεωρούνταν πιο πολύ πρακτικό επάγγελμα παρά επιστήμη και ο κόσμος πίστευε, ότι μία τέτοια ασθένεια προερχόταν από το Θεό, για να τιμωρήσει τους ανθρώπους για τις αμαρτίες τους.
Η νόσος εκδηλωνόταν με διάφορα συμπτώματα. Κάποιοι πέθαιναν τη δεύτερη με τρίτη μέρα μετά την προσβολή της αρρώστιας. Άλλοι έχασαν τη ζωή τους, αφού παραλογίζονταν. Σε άλλους άρχιζε από το κεφάλι με κόκκινα από το αίμα μάτια και με πρησμένο πρόσωπο, κατέβαινε μέχρι το λαιμό και το επόμενο στάδιο ήταν ο θάνατος. Κάποιοι εμφάνιζαν εμετούς, πρήξιμο στους βουβώνες που οδηγούσαν σε υψηλό πυρετό και στη συνέχεια παραισθήσεις. Τότε ο θάνατος ερχόταν εντός λίγων ημερών. Σε όσους το σώμα γέμιζε με μαύρες φουσκάλες, μεγάλες σαν σπόρους φακής, πέθαιναν αμέσως. Το ίδιο και όσοι έκαναν εμετό με αίμα.
Οι συνέπειες της νόσου ήταν η μείωση του πληθυσμού και εξαιτίας των θανάτων, αλλά και λόγω ότι οι περισσότεροι πήγαιναν στην επαρχία, καθώς εκεί δεν ήταν τόσο τραγικές οι καταστάσεις. Όσοι πέθαιναν άνηκαν στις ένοπλες δυνάμεις ή ήταν αγρότες και αυτοί οι κλάδοι είναι που υπέστησαν παρακμή. Ωστόσο ο Ιουστινιανός προσπάθησε να ενισχύσει τη γεωργική παραγωγή, να αυξήσει τις εισαγωγές και να κρατήσει χαμηλά τις τιμές. Κάποια στιγμή όμως, η νόσος εξαφανίστηκε χωρίς να υπάρξει συγκεκριμένη θεραπεία και αυτό συνέβη και σε άλλες μεγάλες πανδημίες πανώλης.
Η Ελλάδα έζησε πολλές επιδημίες πανώλης. Λέγεται, μάλιστα, ότι το πρώτο κρούσμα εμφανίστηκε τον 9ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με ιστορικούς, ακόμα και ο διάσημος ιστορικός Θουκυδίδης σε ένα έργο του, που ονομάζεται « Λοιμός των Αθηνών», αναφέρεται στην πανώλη. Για αυτό λέγεται, πως υπάρχει από την αρχαιότητα. Μέσα στον 18ο αιώνα, στο νησί της Λευκάδας, η πανώλη προκάλεσε χιλιάδες θανάτους. Αφάνισε το 1/3 των κατοίκων του νησιού. Την άνοιξη του 1743 ένα εμπορικό πλοίο από το Μεσολόγγι με προορισμό το λιμάνι της Μεσίνας της Σικελίας, μετέφερε τον θανατηφόρο ιό. Στον ενάμιση μήνα οι νεκροί έφτασαν τους 780 και όταν πέρασε χρόνος τους 1800. Οι κάτοικοι και οι αρχές του νησιού τρομοκρατήθηκαν με το γρήγορο αφανισμό. Τότε οι αρχές άρχισαν να μέτρα, όπως το λοιμοκαθαρτήριο και την υγειονομική ταφή των νεκρών
Ωστόσο, τον 19ο και 20ο αιώνα είναι τα τελευταία χρόνια που εμφανίστηκε η πανώλη στην Ελλάδα. Το 1799 εμφανίζεται η πανώλη πρώτα στο Ναύπλιο. Μέχρι το 1801 οι νεκροί σε αυτή την πόλη υπολογίζονταν γύρω στους 6.000. Μετά το Ναύπλιο, σειρά είχε η Θεσσαλονίκη (1801 – 1803) και οι αρχές είχαν αποφασίσει, πως ο ανεφοδιασμός της θα γινόταν μέσω περιστρεφόμενων μηχανών. Το 1810 εμφανίστηκε και στην Κρήτη.
Η φοβερή ασθένεια χτύπησε το 1812 – 1816 τη Θεσσαλία και την κεντρική Στερεά Ελλάδα. Στον Τύρναβο μόνο, έχασαν τη ζωή τους 8.600 άνθρωποι. Επιπλέον, θεσσαλικές εμποροβιομηχανικές εστίες, εξαιτίας της πανώλης, οδηγήθηκαν σε παρακμή με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να εγκαταλείψει την πόλη. Μέσα στην ίδια χρονική περίοδο, το 1813 και το 1814, η πανώλη έπληξε τη Χίο και τη Σάμο και αργότερα «χτύπησε» ξανά τη Θεσσαλονίκη.
Στη Χίο έμειναν έρημα 16.000 σπίτια, καθώς πέθαναν όσοι έμεναν σε αυτά. Τη χρονολογία 1815 ακολούθησε η Κέρκυρα, όπου απαγορεύτηκε η επικοινωνία με το νότιο τμήμα του νησιού, ενώ ολόκληρο το χωριό του Μαραθιάς κάηκε, για να αντιμετωπιστεί η νόσος. Το 1816 εμφανίζεται στην Άρτα, τα Ιωάννινα και ξανά στην Κρήτη. Το 1822 – 1837 «χτύπησε» περισσότερο την Ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά της χώρας. Το 1823 – 1828 επισκέφτηκε ξανά την πόλη του Ναυπλίου. Τα συμπτώματα της νόσους ήταν τα ίδια με αυτά που προαναφέρθηκαν παραπάνω. Σε όλες αυτές τις πόλεις, για να αποφύγουν την αρρώστια, η απομόνωση ήταν ο τρόπος προφύλαξης. Στον 20ο αιώνα (1922 – 1926) οι πόλεις, οι οποίες είχαν περισσότερα κρούσματα ήταν η Πάτρα, ο Πειραιάς, η Χαλκίδα και η Καλαμάτα. Δηλαδή, πόλεις που είχαν λιμάνια που έφταναν ξένα πλοία και πολλές φορές εντοπίζονταν μέσα σε αυτά μολυσμένα ποντίκια, απ’ όπου προέρχονταν η ασθένεια.
Όσον αφορά τη θεραπεία της νόσου, τον 19ο αιώνα ένας άγγελος αποκάλυψε σε ένα μοναχό το βότανο Αγγελική. Του είπε για τις φαρμακευτικές ιδιότητες του βοτάνου και πως θεράπευε την πανώλη. Στα τέλη του ίδιου αιώνα, ο Ουκρανός βακτηριολόγος, Waldemar Haffkine, ήταν ο πρώτος που δημιούργησε εμβόλιο κατά της πανώλης, το οποίο περιείχε νεκρά βακτήρια της αρρώστιας. Στην αρχή, βέβαια, δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Πλέον, δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο αυτά τα χρόνια, διότι στην Ευρώπη δεν υπάρχουν κρούσματα και δε συναντάται πουθενά, μονάχα σε κάποια σημεία του τρίτου κόσμου (Ασία, Αφρική, Νότια Αμερική). Σε αυτές τις περιοχές το εμβόλιο είναι χρήσιμο, καθώς υπάρχει η πιθανότητα να εξαπλωθεί ξανά η νόσος και οι κάτοικοι καλό είναι να αποκτήσουν ανοσία στο βακτήριο. Πρόσφατα, το 2014, εμφανίστηκε στη Μαδαγασκάρη.
Μπορεί πλέον ο κίνδυνος να είναι πιο μικρός, αλλά δεν πρέπει να σταματάμε να ακολουθούμε τους βασικούς κανόνες υγιεινής για προστασία. Ακόμα και σπουδαστές νοσηλευτικής δηλώνουν, ότι τα λοιμώδη νοσήματα είναι η δεύτερη αιτία θανάτου σε όλο τον κόσμο. Προσθέτουν, ότι πρέπει να υπάρχει απομόνωση σε μολυσμένα άτομα και αποφυγή επαφής με αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά.
Μαρία Ζωγράφου, Δημοσιογράφος
