Το Μεσολόγγι, είναι η πρωτεύουσα του νοµού Αιτωλοακαρνανίας µε πληθυσµό 12.225 (2001 απογραφή). Βρίσκεται σε απόσταση 248 χιλιοµέτρων δυτικά των Αθηνών µεταξύ των όρεων Αράκυνθου και Βαράσοβας.
Είναι ξακουστό για την σαγηνευτική του λιµνοθάλασσα όπου αλιεύονται οι καλύτερες τσιπούρες της Ελλάδος, καθώς επίσης λαβράκια, κέφαλοι και χέλια, ενώ εκεί βρίσκονται και οι µεγαλύτερες κρατικές αλυκές. Είναι, ενδεχοµένως, η µόνη πρωτεύουσα νοµού στην Ελλάδα που δεν είναι και η µεγαλύτερη πληθυσµιακά µιας και το Αγρίνιο (Ζαπάντι), είναι η πόλη µε τους περισσότερους κατοίκους στον εν λόγω νοµό. Η εξήγηση, βρίσκεται στην ιστορική αξία του Μεσολογγίου, το οποίο είναι η ιερή πόλη της νεότερης Ελλάδας, (ανακηρύχθηκε το 1937) κατά το παράδειγµα των αρχαίων Πλαταιών στην Αρχαία Ελλάδα. Ανατρέχοντας στα γεγονότα, φτάνουµε στο έτος 1822. Τα ενωµένα στρατεύµατα του Μεχµέτ Ρεσίτ πασά, γνωστότερου ως Κιουταχή και του Οµέρ Βρυώνη τα οποία αριθµούσαν 11000 άνδρες, έφθασαν προ των τειχών του Μεσολογγίου το Φθινόπωρο του 1822. Η θέση των Ελλήνων, κρινότανε δεινή δεδοµένου πως ήτανε µόλις 600 µε 14 πεπαλαιωµένα τηλεβόλα και ελάχιστα πυροµαχικά. Επιπροσθέτως, το τείχος, ήτανε µε πολλές ρωγµές ενώ δεν υπήρχε καν τάφρος. Την πόλη, υπερασπιζόταν ο γενναίος Σουλιώτης, Μάρκος Μπότσαρης, ενώ στην πολιτική ηγεσία, βρισκόταν ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Στο πολεµικό συµβούλιο που έγινε, υπερίσχυσε η γνώµη του Μπότσαρη για άµυνα µέχρις εσχάτων.
Εάν οι Τούρκοι, επιχειρούσαν γενική έφοδο, θα κατελάμβαναν την πόλη, γι’ αυτό και οι πολιορκηµένοι, ξεκινήτανε διαπραγµατεύσεις δήθεν για συνθηκολόγηση έως ότου φτάσουν οι ενισχύσεις. Τα αποτελέσµατα φανήκαν στα τέλη Νοεµβρίου, οπότε και ο Υδραίικος στόλος, έσπασε τον κλοιό του τουρκικού στόλου και αποβίβασε 1700 πολεµιστές µε πυροµαχικά και τρόφιµα. Αµέσως οι πολιορκηµένοι, διέκοψαν τις διαπραγµατεύσεις. Οι πασάδες, αντελήφθησαν τον εµπαιγµό και αποφάσισαν να καταλάβουνε την πόλη µε αιφνιδιασµό. Ορίσανε την επίθεση το βράδυ της 25ης Δεκεµβρίου, νοµίζοντας πως οι Έλληνες θα παραµελούσανε την άµυνα, δεδοµένης της γεννήσεως του θείου βρέφους. Το σχέδιο όµως το αποκάλυψε στον Μπότσαρη ο Γιάννης Γούναρης, κυνηγός των Τούρκων. Έτσι, όταν σηµάνανε οι καµπάνες, τα παλικάρια µας, αντί να πάνε στις Εκκλησιές, παρέµειναν στις επάλξεις και όταν οι εχθροί, ξεκινήτανε την έφοδο, τους θερίσανε µε πυκνούς πυροβολισµούς. Η επίθεση, αποκρούστηκε και οι άπιστοι, υποχωρήτανε αφήνοντας 500 νεκρούς.
Ο δριµύς χειµώνας, είχε καταπονήσει τους εχθρούς και µόλις µαθεύτηκε πως ερχότανε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, οι πασάδες λύσανε την πολιορκία. Καθ’ οδόν προς τα Ιωάννινα, το στράτευµα τους, αποδεκατίστηκε από ασθένειες, το ψύχος και επιθέσεις ανταρτοπόλεμου από αποσπάσµατα ( βλ. Σοβολάκος σε προηγούµενο λήµµα ), µε αποτέλεσµα να γυρίσουν λιγότεροι από τους µισούς στην πρωτεύουσα της Ηπείρου.
Αξίζει να αναφέρουµε κάτι περισσότερο για τον Γενναίο Έλληνα, Ιωάννη Γούναρη. Η οικογένεια του είχε τραγικό τέλος. Οι Τούρκοι είχαν εξαναγκάσει τον σπουδαίο αυτό Έλληνα να εργαστεί για αυτούς, κρατώντας ως οµήρους την σύζυγο του, την κόρη του και τον υιό του. Γνωρίζοντας λοιπόν ο Γούναρης πως ριψοκινδύνευε τη ζωή των αγαπηµένων του, ενηµέρωσε για τον δόλο των εχθρών. Το αποτέλεσµα, ήταν οι Τούρκοι να θανατώσουνε τα µέλη της οικογένειας του και από τότε ο Έλληνας αυτός, έγινε ερηµίτης, προσευχόµενος στον Ύψιστο για την σωτηρία των ψυχών κάπου στα Άγραφα.
Τα γεγονότα αυτά, έκαναν τους Έλληνες να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους, αναφορικά µε την σπουδαιότητα ενός λεύτερου Μεσολογγίου, µιας και αποτελούσε το προπύργιο της επαναστάσεως, δεδοµένης της στρατηγικής του θέσεως που ήλεγχε Μοριά και Στερεά. Με δαπάνες του µεγάλου Φιλέλληνα, λόρδου Βύρωνος και χάρη στις τεχνικές γνώσεις του µηχανικού, Μιχαήλ Κοκκίνη, ο οποίος είχε σπουδάσει σε Γαλλικά πολυτεχνεία µε ειδίκευση στα πολεµικά έργα, η πόλη βελτίωσε κατά πολύ την άµυνα της. Χτίστηκαν νέα τείχη, σύμφωνα µε τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. 2 ήτανε οι κύριοι προµαχώνες. Η ντάπια του Φραγκλίνου και δεύτερη του Γουλιέλμου της Οράγγης. Δεν ήταν ιδιαίτερα ψηλές -µόλις 3 µέτρα – ήτανε όµως ιδιαίτερα παχιές, µε κλίση και ενισχυµένες µε επικονίαµα, ώστε αφενός να δυσκολεύουν την αναρρίχηση, αφετέρου, να αντέχουν στους βοµβαρδισµούς, ενώ ήτανε ενισχυµένες με τάφρο πλάτους περίπου 3 µέτρων και οπλισµένες µ ε 48 τηλεβόλα, διαφόρων διαµετρηµάτων. Απο την πλευρά της θάλασσας, η άµυνα είχε εξίσου ισχυροποιηθεί. Τα τρία νησάκια της λιµνοθάλασσας,( Κλείσοβα, Βασιλάδι, Ντολµάς ) ήτανε επίσης εξοπλισµένα µε πυροβολαρχίες.
Απρίλιος του 1825 και ο Κιουταχή πασάς µε 35000 Τουρκαλβανούς, στρατοπέδευσε µπροστά από τα τείχη. Η εντολή του Σουλτάνου, ρητή : « Το Μεσολόγγι ή το κεφάλι σου ». Το Μεσολόγγι, το βαστούσανε 3000 πολεµιστές, κατά πλειοψηφία Σουλιώτες µ ε αρχηγό της φρουράς, τον Αθανάσιο Ραζηκότσικα. Στο Μεσολόγγι, ήτανε και ο μεγάλος φιλέλληνας, Ελβετός Μάγερ ο οποίος εξέδιδε την εφηµερίδα που είναι η πλέον πολύτιµη πηγή πληροφοριών για τα συµβάντα της πολιορκίας. Εκτός αυτών, βρίσκουµε ως διοικητικούς, τον οπλαρχηγό Μακρή καθώς και τον Αχαιό, Παπαδιαµαντόπουλο.
Έως τα µέσα Ιουλίου, δεν είχαµε ιδιαίτερα σηµαντικά γεγονότα, εκτός από τη συνήθη τακτική των Τούρκων, να βοµβαρδίζουνε µε ορισµένες απώλειες από τον άµαχο πληθυσµό, ο οποίος όµως κρατούσε ιδιαίτερα υψηλό φρόνιµα.
Πλην αυτών, ο στόλος του Χοσρέφ πασά, είχε αποκλείσει τις θαλάσσιες διόδους. Τέλος Ιουλίου, οι Τούρκοι επιχείρησαν γενική έφοδο µετά προπαρασκευή τόσων µηνών, η οποία όµως αποκρούστηκε και οι απώλειες των εχθρών φτάσανε τις 3600 άνδρες. Λίγες µέρες αργότερα, συνδυασµένη επίθεση της φρουράς µε του άνδρες του Καραϊσκάκη, επέφερε συντριπτικές απώλειες και καταρράκωση του ηθικού των Τούρκων, δεδοµένου πως από καθαρή συγκυρία δεν συνελήφθη ο πασάς.
Όλα αυτά τα γεγονότα, ανάγκασαν τον Σουλτάνο, να στείλει ενισχύσεις. Λίγο καιρό µετά, ο Ιµπραήµ πασάς έφτασε µπροστά από τα τείχη της πόλεως µε 30000 άνδρες. Βλέποντας τους προµαχώνες, ειρωνεύτηκε τον Κιουταχή, λέγοντας του πως δεν µπορούσε τόσο καιρό να πάρει ένα φράχτη. Λίγες µέρες µετά, επιχείρησε συνδυασµένη επίθεση από ξηρά, την λιµνοθάλασσα και µε συνεχή βομβαρδισμό από τις ηπειρωτικές πυροβολαρχίες και τις φρεγάτες του. Το αποτέλεσµα ήτανε οικτρό, δεδοµένου πως ο Μιαούλης, έτρεψε σε φυγή τον στόλο των εχθρών, έκαμε ανεφοδιασμό στους πολιορκηµένους, οι νεκροί, φτάσανε τις 8 (!) χιλιάδες, ενώ µεταξύ των νεκρών, ήτανε ο αιμοβόρος Χουσεϊν µπέης, γαµπρός του Ιµπραήµ ενώ τραυµατίστηκε βαριά και ο Κιουταχής. Εκτός αυτών, ο Καραϊσκάκης, έστειλε ενισχύσεις 1000 ανδρών στην πόλη µε τον Κίτσο Τζαβέλλα.
Δυστυχώς όµως, ο µεγάλος µας στρατάρχης, αρρώστησε εκ νέου από φυµατίωση και οι εχθροί,μπόρεσαν να ανασυγκροτηθούν και να στήσουν στενή πολιορκία. Μια τελευταία προσπάθεια του Μιαούλη να σπάσει τον κλοιό, απέτυχε δεδοµένου πως οι εχθροί, είχαν καταλάβει το Βασιλάδι και τον Ντολµά.
Με όλα αυτά όµως οι Έλληνες, δεν παραδιδόντουσαν, τρώγοντας κυριολεκτικά ότι βρίσκανε (ποντίκια, γάτες κλπ.) και όταν εξαντλήτανε όλα τα µέσα, αποφασίσανε να εγκαταλείψουν το κάστρο. Ορίσανε την έφοδο 10 προς 11 Απριλίου, ξηµερώνοντας Κυριακή των Βαΐων. Δυστυχώς όµως, το σχέδιο είχε προδοθεί στους εχθρούς και είχανε λάβει τα µέτρα τους. 3000 Αλβανοί, στάλθηκαν στον Ζυγό για να εµποδίσουν τους οπλαρχηγούς να στείλουν βοήθεια, µε αρχηγό των Καριοφίλ µπέη, 1150 ιππείς, µε τον Μουσταφά µπέη πιάσανε την πεδιάδα και, το κυρίως σώµα µπροστά από την πύλη.
Δεν είχανε προλάβει να βγούνε όλοι οι Μεσολογγίτες και δέχθηκαν φοβερή επίθεση ! Ενώ όµως οι αρµατωµένοι προχωρούσανε θερίζοντας µε τα σπαθιά τους, τα γυναικόπαιδα πανικόβλητα από µια κραυγή που προέτρεπε να γυρίσουν στα οχυρώματα επέστρεψαν όπου και οι εχθροί τα κατέσφαξαν. Την όλη τραγωδία, επισφράγησε ο γερό Χρήστος Καψάλης, ανατινάζοντας την πυριταδαποθήκη. Τόσο μεγάλες εκρήξεις σημειώνονταν που ήτανε ευδιάκριτες από τις ακτές των Επτανήσων. Λίγες ώρες µετά, στον Πλάτανο, έγινε καταληπτό το µέγεθος της σφαγής. Από 4000 πολεµιστές, έμειναν ζωντανοί 600, ενώ από 9000 γυναικόπαιδα 11 γυναίκες και 5 παιδιά.
Από τις 65000 εχθρούς, γλίτωσαν 11000 και εδώ αντιλαμβανόμαστε την γενναιότητα των παλικαριών µας.
Η θυσία του Μεσολογγίου, άφησε έκθαμβη την Ευρώπη και ο φιλελληνισμός ενισχύθηκε, ειδικά όταν µαθεύτηκε πως µε τα κεφάλια των γυναικόπαιδων, οι εχθροί φτιάξανε πυραµίδες. Οι λίγοι γενναίοι που σώθηκαν, απορροφήθηκαν από τον Καραϊσκάκη και συνέχισαν τον αγώνα.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Βασίλης Δεληβέρης
