Μεταπηδήστε στο περιεχόμενο

ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ο μουσουλμανισμός με τον ισλαμισμό διαφέρουν αρκετά, καθώς στη δεύτερη περίπτωση εντάσσεται ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός. Λόγω των ΜΜΕ αυτές οι δύο έννοιες έχουν συσχετιστεί, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί παρακλάδι του μουσουλμανισμού. Το θέμα μας πάντως δεν είναι το τι γίνεται στο σύγχρονο κόσμο, αλλά τα γεγονότα που διαδραματίζονταν στους βυζαντινούς χρόνους. Βέβαια έχουμε γράψει ένα τέτοιο άρθρο και αναλύονται, έστω και περιεκτικά μιας και δεν είμαστε ειδικοί, οι διαφορές των δύο όρων.

Ο Μωάμεθ και η αρχή του Ισλάμ

Στη νότια Αραβία, πριν από την εμφάνιση του παρακλαδιού του μουσουλμανισμού, είχε διαμορφωθεί μια μόνιμα εγκατεστημένη αγροτική κοινωνία, ενώ στη βόρεια δέσποζε η φυλετική οργάνωση. Οι κάτοικοι αποτελούνταν από νομάδες που επιδίδονταν σε εμφύλιους πολέμους και λεηλατούσαν καραβάνια. Βέβαια σύμφωνα με τα ιστορικά κείμενα, οι νομάδες δεν αποτελούσαν σοβαρή απειλή για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ο Μωάμεθ, ο γνωστός προφήτης της θρησκείας των Μουσουλμάνων, που γνώριζε το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό, υπήρξε ο ιδρυτής μιας νέας θρησκείας, αυτή του Ισλάμ.  Οι μάρτυρες της πίστης εξασφάλιζαν την είσοδό τους στον Παράδεισο.

Το Ισλάμ έχει δανειστεί ποικίλα στοιχεία τόσο από τη Χριστιανική όσο και από την Ιουδαϊκή θρησκεία. Το Κοράνι, το ιερό βιβλίο, δεν καθορίζει μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών, αλλά και τα καθήκοντα και τους νόμους που πρέπει να τηρούνται. Η θρησκευτική κοινότητα ταυτίζεται με το κράτος (θεοκρατικό κράτος).

Όποιος παραβιάζει τους ιερούς κανόνες δικάζεται από τον Μουφτή ή τον Καδή (δικαστή). Η θρησκευτική δικαιοσύνη δε διαχωρίζεται από την κοσμική. Ο ανώτατος άρχοντας είναι ταυτόχρονα θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης.

Όπως διδαχτήκαμε και στην ιστορία της Β’ Λυκείου, μετά το θάνατο του Μωάμεθ (632) ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινότητας ο Χαλίφης, δηλαδή ο τοποτηρητής του Προφήτη.Ήταν συγχρόνως το θρησκευτικό πρότυπο που ακολουθούσαν οι πιστοί, αλλά και αρχηγός του κράτους, που συγκέντρωνε στο πρόσωπο του όλη την κοσμική εξουσία. Ως τοποτηρητής του Μωάμεθ, ο Χαλίφης ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

Από το 613 άρχισε να διδάσκει δημόσια τη νέα αυτή θρησκεία, κατηγορώντας τους συμπατριώτες του ως ειδωλολάτρες. Για το λόγο αυτό όμως ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε το 622 από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου ίδρυσε μια κοινότητα πιστών.

Το έτος αποδημίας του Μωάμεθ στη Μεδίνα θεωρείται ως η αρχή της ισλαμικής κυριαρχίας και αποτελεί αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων (Εγίρα). Μέσα σε μια δεκαετία ο Μωάμεθ κατόρθωσε να επιβάλει τη διδασκαλία του και να συνενώσει τις αραβικές φυλές, θέτοντας τέρμα στην πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερσονήσου.

Το Κοράνι για τον Ιερό Πόλεμο

«Καταπολεμήστε τους εχθρούς σας στον πόλεμο που γίνεται για τη θρησκεία, αλλά μην επιτεθείτε ποτέ πρώτοι. Ο θεός μισεί τους επιτιθέμενους. Σκοτώστε τους εχθρούς σας παντού όπου τους βρίσκετε. Διώξτε τους από το φως απ’ όπου σας έδιωξαν. Ο κίνδυνος να αλλάξετε θρησκεία είναι χειρότερος από το φόνο. Μην τους πολεμάτε καθόλου κοντά στο τέμενος Χαράμ, εκτός αν σας προκαλέσουν. Αν σας επιτεθούν, κολυμπήστε μέσα στο αίμα τους. Αυτή είναι η ανταμοιβή που χρωστιέται στους άπιστους», Κ. Καλοκαιρινός, Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή (146 Π.Χ-1453 μ. Χ.). ΟΕΔΒ, Αθήνα 1981, 232. 

Βυζαντινή αντι-ισλαμική γραμματεία

Με την εμφάνιση του Ισλάμ πολλοί συγγραφείς της εποχής θέλησαν να μάθουν περισσότερα για την ισλαμική διδασκαλία. Στην αρχή θεωρήθηκε ότι επρόκειτο για μονοφυσιτική αίρεση, αλλά τελικά επρόκειτο για ένα νέο θρησκευτικό μέγεθος στο χώρο της Ανατολής. Αυτό θεωρήθηκε και άμεση απειλή για τις ορθόδοξες κοινότητες.

Μετά από λίγο καιρό δημιουργήθηκε μία γραμματεία που είχε δύο βασικά στοιχεία, ένα απολογητικού χαρακτήρα και ένα πολεμικής στάσης. Ο απολογητικός χαρακτήρας των κειμένων είχε ως στόχο στην ενημέρωση των μουσουλμάνων. Το θέμα φυσικά ήταν η υπεροχή της χριστιανικής διδασκαλίας. Η πολεμική στάση στόχευε στην πλάνη των ισλαμικών θέσεων πάνω σε βασικά θεολογικά, κοσμολογικά και ανθρωπολογικά ζητήματα.

Σύμφωνα με το βιβλίο του Δρ. Θεολογίας-Θρησκειολογίας, Αλέξανδρο Καριώτογλου, «Βυζάντιο και Ισλάμ», οι πρώτοι χριστιανοί από τα μέσα του 7ου αιώνα ξεκίνησαν μέσω αυτής της γραμματείας ένα είδος ισλαμοχριστιανικού διαλόγου. Από τον 9ο αιώνα οι μουσουλμάνοι θεολόγοι άρχισαν να συνθέτουν τις δικές τους απαντήσεις με κείμενα αναλογικού χαρακτήρα. Βέβαια υποστηριζόταν πως ο Μωάμεθ είναι ψευδοπροφήτης, το Κοράνιο είναι ψευδής Γραφή και φυσικά ότι το Ισλάμ είναι ψευδής θρησκεία. Πάντως το Ισλάμ απάντησε σε τούτες τις κατηγορίες.

Η απάντηση του Ισλάμ

Σύμφωνα με το προαναφερθέν βιβλίο, από τον 9ο ξεκίνησαν οι ρήξεις προκειμένου να αποδειχτεί η αυθεντικότητα του Ισλάμ. Προσφιλή θέματα, τα οποία οποία τους απασχολούν, είναι η τριαδικότητα της Θεότητας, η σταύρωση και ανάστασή Του, ο ρόλος της Θεοτόκου, η προφητική αποστολή του Μωάμεθ κι άλλα πολλά.

Γνωστά κείμενα είναι η επιστολή του Μωάμεθ προς τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, που αμφισβητήθηκε, όπως και τα σωζόμενα κείμενα μιας μεγάλης σειράς μουσουλμανικών λογίων, όπως του al-Rassa al-Aalawi, ιδρυτή της ισλαμικής αίρεσης των Ζαϊδίτων (860). Αξίζει να αναφερθεί και ο Al-Qaffal al-Sasi Abu BakrMuhammed b. Alli b. Ismail (903-976), λογίου, φιλολόγου και ποιητή της αυλής του Χαμνταντίτη ηγεμόνα του Χαλεπίου.

Ο οποίος σε ποιητικό ύφος συνέταξε έναν διάλογο που πραγματοποίησε με τον εκπρόσωπο του βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου. Προσπάθησε να στηρίξει την άποψη του Ισλάμ και το ρόλο του Μωάμεθ ως του Παράκλητου της Καινής Διαθήκης.

Επιδράσεις του αραβικού πολιτισμού από το βυζαντινό

Είναι ιδιαίτερα εμφανής στον τομέα των γραμμάτων και των επιστημών. Κατά τους 9ο-11ο αιώνα μεταφράστηκαν στην αραβική γλώσσα πολλά ελληνικά συγγράμματα αρχαίων και Βυζαντινών συγγραφέων από τους τομείς της Φιλοσοφίας, των Μαθηματικών και της Ιατρικής. Αξίζει να σημειωθεί πως οι αραβικές μεταφράσεις συνέβαλαν στο να γνωρίσει η Δύση την αρχαία ελληνική γραμματεία, ενώ ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η συμβολή στον τομέα αυτόν των φιλοσόφων και ιατρών Αβερρόη και Αβικέννα.

Όπως αναφέρεται και στο archaiologia.gr, η Αστρονομία είναι ένας από τους κλάδους όπου διαφαίνεται η έντονη αλληλεπίδραση ανάμεσα στους δύο πολιτισμούς. Οι Άραβες δανείστηκαν από τους Βυζαντινούς τον αστρολάβο, αστρονομικό όργανο που μετρά την ώρα, υπολογίζει τη θέση του Ηλίου, της Σελήνης και διάφορων πλανητών και βοηθά στο γεωγραφικό προσδιορισμό. Στη συνέχεια ίδρυσαν αστεροσκοπεία, οδήγησαν σε εξέλιξη την Αστρονομία και αραβοπερσικά συγγράμματα επηρέασαν το βυζαντινό κόσμο.

Εξίσου εμφανείς είναι οι ανταλλαγές στη μουσική, τη γλυπτική και γενικότερα τις τέχνες. H αραβική τέχνη επηρεάστηκε καθοριστικά από το Βυζάντιο και την Περσία και προσαρμόστηκε στις θρησκευτικές απαιτήσεις του Ισλάμ: τα πρώτα μνημεία ισλαμικής αρχιτεκτονικής είναι τζαμιά που αντιγράφουν βυζαντινούς ναούς στην αρχιτεκτονική και στη διακόσμηση, ενώ με την πάροδο των αιώνων και η αραβική τέχνη άφησε σε κάποιες περιπτώσεις το εντύπωμά της στη βυζαντινή.

Μαρία Γερμαντζίδου, Δημοσιογράφος

 

Share this!

1 σκέψη για το “ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ”

  1. Pingback: ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ;

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *