ΤΟ ΠΑΝΘΕΟΝ ΤΩΝ ΣΛΑΒΩΝ

Οι Σλάβοι είναι λαός ινδοευρωπαϊκής καταγωγής και κατοικούν στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης. Διακρίνονται σε:

• Ανατολικούς Σλάβους (Ρώσοι, Λευκορώσοι, Ουκρανοί)
• Δυτικούς Σλάβους (Πολωνοί, Τσέχοι, Σλοβάκοι)
• Νότιους Σλάβους (Σλοβένοι, Κροάτες, Σέρβοι, Βόσνιοι, Μαυροβούνιοι, Βορειομακεδόνες και Βούλγαροι)

Οι πρώτες αναφορές για το λαό εμφανίζονται τον 6^ο αιώνα από τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, για τη θρησκεία των αρχαίων Σλάβων δεν υπάρχουν πολλές γραπτές πηγές, καθώς  δεν υπήρχε κάποιο σύστημα γραφής πριν τον εκχριστιανισμό τους.  Συνεπώς, οι θρησκευτικές παραδόσεις και η μυθολογία διαδίδονταν προφορικά από γενιά σε γενιά. Μέχρι και σήμερα έχουν διασωθεί παγανιστικά έθιμα, όπως γιορτές, τραγούδια, ιστορίες, καθώς οι κάτοικοι συνεχίζουν να τα τιμούν.

Οι αρχαίοι Σλάβοι, όπως και πολλές άλλες ευρωπαϊκές βόρειες εθνότητες πριν τον εκχριστιανισμό τους, λάτρευαν και προσωποποιούσαν τη φύση. Πίσω από τα στοιχεία της φύσης θεωρούσαν ότι υπήρχαν θεότητες και πνεύματα, τα οποία ήταν υπεύθυνα για τα ανεξήγητα φυσικά φαινόμενα και ήταν ανώτερα από τον άνθρωπο. Οι θεότητες διέφεραν από περιοχή σε περιοχή, ενώ δεν υπήρχε ένας κοινός υπέρτατος θεός. Παρόλα αυτά υπάρχουν θεότητες που αναγνωρίζονται ως κοινές Σλαβικές, όπως οι Svarog, Perun, Lada, Veles.

Οι Σλάβοι φανταζόντουσαν το σύμπαν ως μια μεγάλη βελανιδιά, την οποία αποκαλούσαν «Το Παγκόσμιο Δέντρο». Η κάθετη γραμμή του δέντρου χωριζόταν σε τρεις κόσμους, τους Prav, Yav και Nav. Ο κόσμος του Prav κατοικούνταν από τους θεούς και άρχων αυτού ήταν ο Svarog. Στη μέση, βρισκόταν ο κόσμος του Yav όπου κατοικούσαν οι άνθρωποι. Ο ηγετικός θεός αυτού του κόσμου ήταν ο Perun, ο οποίος έλεγχε την τήρηση του θεϊκού νόμου και τιμωρούσε τους ανθρώπους για την παράβαση του.  Τέλος, στις ρίζες του δέντρου βρισκόταν ο κόσμος του Nav, δηλαδή ο κόσμος των νεκρών και ο θεός που βασίλευε ήταν ο Cernobog.

Λόγω της πληθώρας των θεοτήτων και των πνευμάτων, παρακάτω θα αναφερθούν μερικά.

 Ανώτερες θεότητες

Svarog: Ήταν ο θεός του ουρανού, της φωτιάς και πατέρας όλων των θεών. Η σύζυγος του ήταν η Mati-Sira-Zemja, θεά της Γης, και με την ένωση τους γεννήθηκαν οι υπόλοιποι θεοί. Ο Svarog παρουσιάζεται ως ένα ερπετό ή ένας δράκος που έβγαζε φωτιά. Κάποιοι τον συνδέουν με τον Ήφαιστο της ελληνικής μυθολογίας, ενώ μετά τον ερχομό του χριστιανισμού τον ταύτισαν με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό.

Perun: Αποτελεί τον πιο γνωστό θεό των Σλάβων, ήταν ο θεός του κεραυνού, της αστραπής και των καταιγίδων. Παρουσιάζεται ως ένας δυνατός άνδρας με ασημένιο πρόσωπο και χρυσό μουστάκι να κρατάει ένα ρόπαλο ή τσεκούρι ή τόξο. Λόγω της ιδιότητας του, πολλοί τον ταυτίζουν με τον Δία. Μετά τον εκχριστιανισμό των Σλάβων, ο Perunσυνδέθηκε με τον Προφήτη Ηλία.

Dazbog (ή Dajbog ή Dabog): Για τους Σέρβους και τους Ρώσους ήταν ο ανώτερος θεός, κατά κύριο λόγο ήταν ο θεός του ήλιου. Για τους υπόλοιπους Σλάβους είχε άλλες αρμοδιότητες ως θεός των νεκρών και των ζώων, καθώς  κάποιοι τον ταύτιζαν με τον Hors που ήταν και αυτός θεός του ήλιου. Σύμφωνα με τη ρωσική μυθολογία, ο Dazbog διέσχιζε τον ουρανό με το άρμα του κάθε μέρα μέχρι να νυχτώσει.

Κατώτεροι θεοί

Lada: Θεά της ομορφιάς, της αγάπης, του γάμου, της οικογένειας και της άνοιξης. Σε πολλές ιστορίες εμφανίζεται ως σύζυγος του Dazbog, ενώ σε κάποιες υπάρχει και ο αρσενικός ομόλογος της με την ονομασία Lado. Η  αληθινή αγάπη είχε ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνία των αρχαίων Σλάβων. Οι πατεράδες ή οι μεγαλύτεροι άντρες της οικογένειας συμφωνούσαν για την σύναψη γάμων των παιδιών τους αλλά τον κύριο λόγο τον είχαν οι νέοι. Αν δεν επιθυμούσαν να παντρευτούν κάποιον ήταν σεβαστό από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Morena (ήMorana ή Mora ή Marzena): Θεά του χειμώνα, της θλίψης και του θανάτου. Ζούσε στον Κάτω κόσμο, δηλαδή στις ρίζες του «Παγκόσμιου Δέντρου» και ήταν σύζυγος και αδερφή του θεού της γονιμότητας, Yarilo. Επιπλέον, η συγκεκριμένη θεά συνδέεται και με τα όνειρα. Έστελνε εφιάλτες στους ανθρώπους και προσπαθούσε να τους πνίξει κατά τη διάρκεια του ύπνου τους. Σε κάποιες χώρες, όπως στη Σλοβακία, τιμούν το έθιμο του καψίματος του ομοιώματος της θεάς για να υποδεχτούν την Άνοιξη.

Veles (ή Volos): Ήταν θεός της κτηνοτροφίας, των βοοειδών και του πλούτου. Κατοικούσε στον Κάτω κόσμο για αυτό αναφέρεται και ως θεός των νεκρών. Σύμφωνα με την μυθολογία ήταν εχθρός με τον Perun διότι ο Veles του είχε απαγάγει την σύζυγο. Συνήθως έχει την μορφή δράκου αλλά παρουσιάζεται και ως ένα τερατώδες πλάσμα με κεφάλι αρκούδας ή λύκου.

Jarilo: Θεός της νεότητας, της γονιμότητας, της άνοιξης, του πάθους αλλά και της μοιχείας. Εμφανίζεται ως ένας ξανθός νέος με άσπρο μανδύα και ένα στεφάνι λουλουδιών στο κεφάλι. Στο  ένα του χέρι κρατούσε μια δέσμη σιτάρι, ενώ στο άλλο ένα ανθρώπινο κρανίο. Ο Jarilo ήταν ένα από τα παιδιά του Perun, ο οποίος απήχθη και μεγάλωσε στον κάτω κόσμο με πατέρα τον Veles. Ήταν αδερφός και σύζυγος της Morena. Με την άφιξη της άνοιξης, ο Jarilo γύριζε στην γη φέρνοντας την άνοιξη, μαζί με την αδερφή του γιόρταζαν τον γάμο τους. Η Morena όμως έμαθε τις απιστίες του και τον σκότωσε, στέλνοντας τον πίσω στον Κάτω κόσμο.

Πνεύματα, Νύμφες, Δαιμόνια

Ovinnik: Θεωρείται το πνεύμα του αχυρώνα που είχε την μορφή μαύρης γάτας. Οι κάτοικοι του πρόσφεραν «blini», παραδοσιακή τηγανίτα από σιτάρι, για να το ικανοποιήσουν. Σε περίπτωση που το πνεύμα θύμωνε ήταν ικανό να βάλει φωτιά στον αχυρώνα και να κάψει το σιτάρι.

Domovoy:  Ήταν το πνεύμα ενός συγγενή που προστάτευε και έδινε ευημερία στην οικογένεια του. Τα μέλη της οικογένειας για να το ευχαριστήσουν άφηναν ένα πιάτο φαγητό, ενώ αν το παραμελούσαν αυτό έφευγε. Σε περίπτωση ενός κακού γεγονότος ή κινδύνου το domovoy προειδοποιούσε τα μέλη της οικογένειας. Συνήθως είχε την μορφή του ατόμου που ήταν πεθαμένο, αν παρουσιαζόταν με άλλη μορφή σηματοδοτούσε τον θάνατο κάποιου μέλους της οικογένειας.

Baba Yaga:  Ήταν πνεύμα του δάσους και της μαγείας. Απεικονίζεται ως μια άσχημη, τρομακτική και  ηλικιωμένη γυναίκα με πόδια κότας. Το σπίτι της και ο φράχτης γύρω από αυτό αποτελούνταν από ανθρώπινα κόκαλα και κρανία. Στα ρωσικά παραμύθια παρουσιάζεται ως μια μάγισσα που τρώει και παίρνει τα παιδιά. Σε κάποιες άλλες ιστορίες εμφανίζεται ως καλή, βοηθώντας τους ανθρώπους.

Όπως ειπώθηκε παραπάνω, οι γραπτές πηγές ήταν λίγες συνεπώς λίγα πράγματα είναι γνωστά και για τις τελετές και τους χώρους λατρείας των αρχαίων Σλάβων. Μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα, το πιο πιθανό είναι οι τελετές και οι θυσίες να πραγματοποιούνταν σε ανοιχτά μέρη. Τέτοιοι χώροι που λειτουργούσαν ως παγανιστικοί ναοί έχουν βρεθεί στο Κίεβο της Ουκρανίας και στην πόλη Arcona του νησιού Rugen στη Βαλτική θάλασσα. Στα αρχαιολογικά ευρήματα συμπεριλαμβάνονται και διάφορα ξύλινα και πέτρινα ειδώλια των θεοτήτων, τα οποία ήταν τοποθετημένα σε διάφορους χώρους, όπως σε λόφους, όχθες και ποταμούς.

Σκάναρε και ακολούθησε την έρευνα:

Γεωργία Γαϊδατζή, Δημοσιογράφος