Η τελετή του Αγίου Φωτός
Η τελετή του Αγίου Φωτός κατά τους πρώτους αιώνες, ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Γραπτές πηγές αναφέρουν ότι ο Τάφος ήταν σφραγισμένος με μελισσοκέρι, σε ανάμνηση της σφράγισης του Τάφου από την ρωμαϊκή φρουρά. Στο εσωτερικό του, δεν υπήρχε κανένας, ο Τάφος ήταν κενός. Ο Έλληνας πατριάρχης βρισκόταν εκτός του μνημείου αλλά παρέμενε κοντά στην είσοδο και απηύθυνε τις καθιερωμένες προσευχές και επικλήσεις. Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία που επιβεβαιώνει αυτή τη διαδικασία απαντάται γύρω στο 930 (μαρτυρία Αρέθα). Έτσι, λοιπόν, από τον 9ο μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, το θαύμα ήταν γνωστό τοις πάσι και αδιαμφισβήτητο, καθώς το Ουράνιο Φως κατερχόταν σε έναν άδειο Τάφο, χωρίς την παρουσία κανενός, και η ιερή κανδήλα αναφλεγόταν σε ένα μνημείο άδειο και σφραγισμένο.
Υπάρχουν αναφορές σύμφωνα με τις οποίες ο ναός ανάβλυζε ένα γαλανόλευκο φως, το οποίο διαχέονταν στον χώρο. Οι μαρτυρίες που διασώζονται, μας βεβαιώνουν ότι η έλευση του Ουράνιου Φωτός γινόταν αμέσως αντιληπτή από τις ελάχιστες χαραμάδες και σχισμές του μνημείου, ενώ το Φως ανάβλυζε ακόμα και από το πέτρωμα του Τάφου!
Ύστερα, ο μουσουλμάνος διοικητής της πόλης ξεκλείδωνε τον Τάφο και προσέφερε το Φως στους πιστούς. Λόγω της τελετουργίας, το θαύμα, όπως προανέφερα, ήταν αδιαμφισβήτητο και γι’ αυτό ακόμα και μουσουλμάνοι της πόλης μετέφεραν το Άγιο Φως στα τζαμιά και τις οικίες τους. Υπήρχε μεγάλος σεβασμός και ισχυρή πίστη σε αυτό το θαύμα.
Η αλλαγή στην τελετουργία
Το 1481 συναντάμε την παλαιότερη μαρτυρία στην οποία αναγράφεται η αλλαγή στο τελετουργικό του Πανάγιου Τάφου, από τον Φραγκισκανό μοναχό Paul Walther. Από το 1480 και ύστερα, η επίκληση για την έλευση του Αγίου Φωτός πραγματοποιείται στο εσωτερικό του μνημείου από τον πατριάρχη, ενώ στον προθάλαμο του Κουβουκλίου παρευρίσκεται ο Αρμένιος πατριάρχης, ως μάρτυρας. Αυτή η μεταβολή, άφησε περιθώριο σε άπιστους και αλλόθρησκους να σπείρουν την αμφιβολία για την πραγματικότητα του θαύματος. Ωστόσο, όλες οι πρότερες μαρτυρίες αλλά και το γεγονός ότι το φως διαχέεται με γαλανόλευκες εκλάμψεις, δεν αφήσουν επί της ουσίας κανένα περιθώριο αμφισβήτησης.
Απόπειρες δολιοφθοράς για παρεμπόδιση του θαύματος!
Ασφαλώς, ανά τους αιώνες υπάρχουν απόπειρες αλλοίωσης και δολιοφθοράς, ώστε να μην τελεστεί το θαύμα και να κλονιστεί η πίστη. Το 947 μ.Χ., ο κληρικός Νικήτας αποστέλλει στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο μια επιστολή με τα γεγονότα της αντικατάστασης του φιτιλιού της ιερής κανδήλας, σε μια προσπάθεια των μουσουλμάνων να ακυρώσουν την υλοποίηση του θαύματος.
Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, ακόμα και πολλοί μουσουλμάνοι δέχονταν το θαύμα και γίνoνταν πολύ προσφιλείς προς την χριστιανική πίστη, μάλιστα πολλοί αλλαξοπιστούσαν, με αποτέλεσμα ο χριστιανισμός να εδραιώνεται. Ο χαλίφης της Βαγδάτης, που είχε ως χρέος την «προάσπιση του Ισλάμ», στις 7 Απριλίου του 947, πρωί Μεγάλου Σαββάτου, συναντήθηκε με τον εμίρη της Ιερουσαλήμ και ύστερα με τον Έλληνα πατριάρχη. Ο χαλίφης, αποφάσισε ότι θα καταργηθεί η τελετή του Αγίου Φωτός, καθώς λόγω του θαύματος, η χριστιανική πίστη έχει διαδοθεί σε ολόκληρη την Συρία.
Τελικά, για να μην χάσει την εισροή χρημάτων, λόγω της αθρόας προσέλευσης κόσμου, συναίνεσε στην καταβολή 7.000 χρυσών λιρών για να επιτρέψει την τελετή. Μάλιστα, ο χαλίφης, αντικατέστησε το φιτίλι της ακοίμητης κανδήλας με σιδερένιο φιτίλι, θεωρώντας ότι πλέον θα είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί αυτό το περίφημο θαύμα και θα απομυθοποιηθεί. Ωστόσο, την ώρα της συμφωνίας μεταξύ χαλίφη και πατριάρχη, άναψαν δύο κανδήλες του Ναού της Αναστάσεως και έτσι έσπευσαν να σφραγίσουν τον Τάφο και να συνεχίσουν την επίκληση και την προσευχή, ως τη μεγάλη ώρα.
Φυσικά, ο χαλίφης της Βαγδάτης, δεν ήταν ο μοναδικός που αποπειράθηκε να αλλοιώσει την τελετή και να αντικαταστήσει τα φιτίλια. Μάλιστα, το Μ. Σάββατο του 1099, ο βασιλιάς της Αιγύπτου αλ-Αφντάλ διέταξε την αντικατάσταση των φιτιλιών με σιδερένια. Το γεγονός αυτό είναι καταγεγραμμένο σε λατινικό χειρόγραφο της Μονής του Μόντε Κασίνο της Ιταλίας. Όταν το φως κατήλθε από τον ουρανό, μέχρι και ο βασιλιάς αποδέχτηκε το θαύμα.
Πότε όμως έκανε την παρουσία του για πρώτη φορά το Άγιο Φως;
Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη διαβάζουμε ότι για πρώτη φορά, την ώρα της Ανάστασης του Χριστού, ο χώρος πλημμύρισε από άπλετο Φως, ασύγκριτης φωτεινότητας. “Την πρώτη ημέρα της εβδομάδας, η Μαρία η Μαγδαληνή ήρθε στο μνήμα νωρίς, ενώ ήταν ακόμη σκοτάδι, και είδε ότι η πέτρα είχε μετακινηθεί από το μνήμα. Πήγε λοιπόν τρέχοντας στον Σίμωνα Πέτρο και στον άλλον μαθητή, για τον οποίο ένιωθε στοργή ο Ιησούς, και τους είπε: «Πήραν τον Κύριο από το μνήμα και δεν ξέρουμε πού τον έχουν βάλει». Τότε ο Πέτρος και ο άλλος μαθητής ξεκίνησαν για να πάνε στο μνήμα. Οι δυο τους άρχισαν να τρέχουν μαζί, ο άλλος μαθητής όμως έτρεξε πιο γρήγορα από τον Πέτρο και έφτασε πρώτος στο μνήμα. Σκύβοντας μέσα, είδε τα λινά πανιά να βρίσκονται εκεί, αλλά δεν μπήκε μέσα. Έπειτα ήρθε και ο Σίμων Πέτρος και μπήκε στο μνήμα. Και είδε τα λινά πανιά να βρίσκονται εκεί.’’ (Ιωάννης, 20,1). Ο Γρηγόριος Νύσσης (Περί Αναστάσεως του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού) γράφει: «ιδόντες οι περί τον Πέτρον επίστευσαν… πλήρης γαρ ην ο Τάφος φωτός, ώστε και νυκτός ούσης έτι, διπλώς θεάσαθαι, τα ένδον, και αισθητώς και πνευματικώς». Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός επισημαίνει: «Και τρέχοντας ο Πέτρος, έφτασε στο μνήμα, και βλέποντας το φως εντός του Τάφου εξεπλάγη».
Το Φως που περιγράφεται στις γραφές και την υμνογραφία, αναδύεται από τον Τάφο του Ιησού Χριστού την ώρα της Ανάστασης και είναι το άκτιστον φως, του Ακτίστου Τριαδικού Θεού. Από τις περιγραφές καταλαβαίνουμε ότι ενώ ακόμα ήταν νύχτα, μέσα από τον Τάφο ανάβλυζε τόσο έντονο Φως, που οι μαθητές μπορούσαν να διακρίνουν ξεκάθαρα τα λινά ιμάτια που βρίσκονταν μέσα στο χώρο, και μάλιστα ο Πέτρος έτρεξε για εισέλθει στον Τάφο, κάτι που δεν θα μπορούσε να κάνει αν υπήρχε το πυκνό σκοτάδι της νύχτας.
Σκάναρε και ακολούθησε την έρευνα:
Έρευνα, Ιωάννα Παπαμιχαήλ (υπεύθυνη του τομέα Εργαστηρίου Έρευνας-Βιβλιοθήκης)
