Γιατί ο φιλόσοφος καταδικάστηκε ως αιρετικός και κάηκε στην πύρα;
Η ιστορία του Τζορντάνο Μπρούνο αρχίζει στον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, μια γλυκόπικρη εποχή. Από τη μία η Αναγέννηση δημιουργεί το ρεύμα μορφωτικής ανανέωσης και αποτελεί την ολοκλήρωση του Μεσαίωνα μέσα από την αναβίωση της κλασικής αρχαιότητας και της φιλοσοφίας. Από την άλλη η προκατάληψη, η δεισιδαιμονία, η αμορφωσιά και τα ποταπά συμφέροντα που κυριαρχούν στον Μεσαίωνα αντιστέκονται στον άνεμο της αλλαγής και της Αναγέννησης. Στην πρώτη γραμμή αυτής της μάχης ενάντια στον σκοταδισμό είναι ο Τζιορντάνο Μπρούνο.
Ποιος ήταν ο Τζιορντάνο Μπρούνο;
Υπήρξε μεγάλος επιστήμονας, κορυφαίος αστρονόμος, πρωτοπόρος κοσμολόγος και σεβαστός ακαδημαϊκός. Όμως θα μείνει στην ιστορία, ως ένας σπουδαίος φιλόσοφος, που επέλεξε να ζήσει ελεύθερα και να πεθάνει για τις ιδέες του.
Ξεκίνησε την καριέρα του ως ιερέας αλλά σύντομα ενδιαφέρθηκε για τις επιστήμες. Σε ηλικία 11 ετών μεταβαίνει στη Νάπολη, για να σπουδάσει διαλεκτική και φιλολογία . Η δίψα του για μάθηση τον οδηγεί σε ηλικία 17 ετών στις πύλες του τάγματος των Δομινικανών, με σκοπό να σπουδάσει ρητορική, φυσική φιλοσοφία, θεολογία και μεταφυσική. Μάλιστα, έπειτα από μια δοκιμαστική περίοδο, εισέρχεται στο τάγμα παίρνοντας προς τιμήν ενός δασκάλου του το όνομα Τζιορντάνο.
Το 1576 φεύγει από τη Ρώμη και ξεκινάει τουρ στην Ευρώπη. Εκεί μελετάει φιλοσοφικές θεωρίες, παρουσιάζει τα έργα του σε επιστημονικούς κύκλους και διδάσκει πάνω σε διάσημα έδρανα της εποχής. Ωστόσο, οι θεωρίες του έρχονται συχνά αντιμέτωπες με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, ενώ η διαμαρτυρία του ενάντια στη θρησκευτική μισαλλοδοξία ενοχλούν τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με αποτέλεσμα να μπει στην μαύρη λίστα της Ιερά Εξετάσεις.
Οι βασικοί άξονες της φιλοσοφίας του
Η πιο γνωστή θεωρία του, είναι εκείνη που αναφέρεται στους άπειρους κόσμους. Σε μια εποχή, όπου έχουν “ξεχαστεί” οι αρχαίες διδασκαλίες, ο Μπρούνο αναπτύσσει μια κοσμολογική θεωρία που ταράζει το κατεστημένο. Συμφωνεί με τον ήδη αμφιλεγόμενο Κοπέρνικο στο ότι η γη δεν αποτελεί το κέντρο του κόσμου, αλλά διαφωνεί με την κοινώς αποδεκτή αριστοτελική θεωρία του πεπερασμένου σύμπαντος, την οποία δέχεται ο Κοπέρνικος.
Στον αντίποδα εισηγείται ότι το σύμπαν είναι απεριόριστο, επομένως δεν υπάρχει περιφέρεια και άρα δεν μπορούμε να μιλάμε για κέντρο του σύμπαντος, είτε αυτό είναι η γη είτε ο ήλιος. Το κέντρο του απείρου χώρου μπορεί να είναι τοποθετημένο οπουδήποτε και αυτό έρχεται σε αντίθεση με την θεωρεία της εκκλησίας ότι η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος.
Επίσης, το σύμπαν είναι ομογενές, δηλαδή σε κάθε μέρος του ισχύουν οι ίδιοι φυσικοί νόμοι. Επομένως είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν άπειροι κόσμοι πέρα από τη δική μας αντίληψη και κατανόηση, στους οποίους να κατοικούν νοήμονα και ευφυή όντα. Άθελά του, ο Μπρούνο έκανε την πρώτη νύξη για την ύπαρξη εξωγήινων.
Ο Μπρούνο, σαφώς επηρεασμένος από τον Νεοπλατωνισμό, φτάνει σε μια πανθεϊστική αντίληψη, πρεσβεύοντας ότι το Θείο ενυπάρχει μέσα στον άνθρωπο, αλλά παράλληλα και σε όλα τα βασίλεια της φύσης. Θεωρεί ότι είμαστε σε θέση να “δούμε” τον Θεό σε οτιδήποτε υπάρχει στην πλάση.
Αυτή η αντίληψη για τον Θεό αποτελεί μία από τις αιτίες που ο Μπρούνο θεωρήθηκε άθεος. Ο ίδιος δεν αμφισβητεί την ύπαρξή του, όμως αντιμάχεται τα σκοτάδια της εποχής του και διακηρύττει την ανάγκη μιας παγκόσμιας θρησκείας. Μιας θρησκείας αγάπης που δεν είναι επικεντρωμένη στις διαφορές που μας διχάζουν, αλλά στα σημεία που μας ενώνουν, και δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να έρθει σε επαφή με έναν κόσμο που ξεπερνάει τα πεπερασμένα και καθημερινά φαινόμενα.
Η μνημοτεχνική του Μπρούνο
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι δεν είναι απλώς μια μέθοδος για να ενισχυθεί η λειτουργία της μνήμης, αλλά ένα ολόκληρο γνωσιολογικό και μεταφυσικό σύστημα, που περιέχει πολλά στοιχεία φυσικής μαγείας. Πρόκειται για μια ιερή τέχνη που, μέσω της φαντασίας, μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να μυηθεί στη γλώσσα των συμβόλων και να έρθει πιο κοντά στην κατανόηση της βαθύτερης ουσίας του κόσμου.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Μπρούνο: “Μια τέτοια μνήμη πρέπει να ήταν η μνήμη ενός Θείου ανθρώπου, ενός Μάγου, προικισμένου με θείες δυνάμεις, χάρη σε μια φαντασία ζευγμένη στη δράση κοσμικών δυνάμεων […] Έτσι μπορεί να αντανακλά και να ελέγχει το Σύμπαν”. Επίσης τονίζει, ότι χρειάζεται οπωσδήποτε η καθοδήγηση ενός δασκάλου, κι έτσι καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο όσα έργα μνημοτεχνικής έχουν διασωθεί είναι κωδικοποιημένα και δύσκολο να ερμηνευθούν.
Στη σημερινή εποχή αυτό το ονομάζουμε μανιφέστ και είναι είδος μαγείας, που λειτουργεί με τον νόμο της έλξης.
Το τέλος του και η παγίδα
Ο Μπρούνο, με την ελπίδα να διαδώσει περαιτέρω τις ιδέες του, δέχεται την πρόσκληση του Μοτσενίγκο, ενός ευγενούς από τη Βενετία, που του ζητάει να διδαχθεί την τέχνη της μνήμης. Έτσι, το 1592 επιστρέφει στην Ιταλία.
Μέχρι και σήμερα, δεν είναι ξεκάθαρο το αν ο Μοτσενίγκο δυσαρεστήθηκε μαζί του για κάποιο λόγο ή αν από την αρχή εξυπηρετούσε άλλα συμφέροντα και είχε σκοπό να τον παγιδεύσει. Όπως και να έχει, στις 23 Μαΐου του ιδίου έτους, καταγγέλλει τον Μπρούνο στην Ιερά Εξέταση της Βενετίας, η οποία τον συλλαμβάνει, τον φυλακίζει και 9 μήνες αργότερα τον μεταφέρει στις φυλακές της Ρώμης.
Φυλακισμένος για 7 ολόκληρα χρόνια σε ένα μικρό σκοτεινό κελί, χωρίς τη δυνατότητα συνηγόρου υπεράσπισης και στερημένος από οποιαδήποτε ανθρώπινη επαφή, ο φιλόσοφος εξασθενεί σωματικά.
Ανακρίνεται από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο με προεδρεύοντα τον ίδιο τον Πάπα και αρνείται να αποκηρύξει τις ιδέες του. Η απάντησή του έχει καταγραφεί στα πρακτικά της Ιεράς Εξέτασης: “Ίσως ο φόβος σας να με καταδικάσετε να είναι μεγαλύτερος από τον δικό μου να δεχτώ την απόφασή σας”.
Κι έτσι, στις 17 Φεβρουαρίου του 1600, ο Τζιορντάνο Μπρούνο οδηγείται στο Κάμπο ντέι Φιόρι της Ρώμης όπου καίγεται ζωντανός με τη γλώσσα δεμένη. Ο μεγάλος φιλόσοφος, ενόχλησε με τις ιδέες του το κατεστημένο και έτσι έμεινε το όνομα του στην ιστορία.
Σκάναρε και δες περισσότερα
Μαρίλη Μπουφίδου, Δημοσιογράφος
