Λόγω της εγγύτητας με την Αλβανία,η περιοχή της Φλώρινας, δοκιμάστηκε σκληρά έως την απελευθέρωσή της στις 7/11/1912. Οι Τούρκοι, μίσθωναν Αλβανούς (εν είδει δερβέναγα) για επιδρομές, ειδικά μετά την συνθήκη του Βερολίνου το 1878, ώστε να καταπνίξουν κάθε ενέργεια των Ελλήνων για ελευθερία. Η κατάσταση επιδεινώθηκε το 1898 όταν οι Βούλγαροι, με την ανοχή της οθωμανικής αρχής, κάνανε επιδρομές για εκβουλγαρισμό του πληθυσμού.
Βάσει λοιπόν της διαμορφωθείσας κατάστασης, ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, προχώρησε σε μυστική στρατολόγηση Ελλήνων για να διαφυλάξει την Ελληνικότητα της Μακεδονίας μας. Η Φλώρινα,συνεισέφερε λαμπρές μορφές.
1)Κώτας Χρήστος, 1870-1905, από το χωριό Ρούλια (σήμερα Κώττας). Καταζητούμενος από το 1898, όταν σκότωσε τον Κασίμ Μπέη που τυραννούσε τους Φλωρινιώτες. Σχημάτισε ένοπλη ομάδα στο Βίτσι και το 1904 συνάντησε στην Αθήνα τον Παύλο Μελά, του οποίου έγινε ξεχωριστός σύντροφος. Δεδομένων των γνώσεών του επί του ανάγλυφου της Μακεδονίας, οργάνωσε αποτελεσματικό εφοδιασμό των Μακεδονομάχων, παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες στον υποπρόξενο μας στο Μοναστήρι Ίωνα Δραγούμη. Αιχμαλωτίστηκε μετά από προδοσία των Βουλγάρων στο κρησφύγετό του και απαγχονίστηκε μετά από βασανιστήρια στο Μοναστήρι, χωρίς να προδώσει κανένα μυστικό. Από το 1960, ο ανδριάντας του, βρίσκεται στην Φλώρινα.
2)Βαγγέλης από το Στρέμπενο (σήμερα Ασπρόγεια). Γεννήθηκε το 1876 και στην εφηβική του ηλικία εργάστηκε ως χτίστης στην Κωνσταντινούπολη. Το 1897 πολέμησε εθελοντικά και το 1902 σχημάτισε ένοπλη ομάδα με κατοίκους από το Στρέμπενο και το γειτονικό Λέχοβο, αργότερα δε, δέχθηκε και Κρήτες πολεμιστές. Νίκησε επανειλημμένα Τούρκους και κομιτατζήδες. Δολοφονήθηκε σε ενέδρα τον Μάϊο του 1904, όταν επέστρεφε από το Μοναστήρι όπου είχε βοηθήσει στην αθώωση δύο Ελλήνων κοντά στο χωριό Αετός. Το 1960,στήθηκε ανδριάντας του στον γενέθλιο τόπο του από τον Αθ. Μινόπουλο.
3)Γκουέλεβ από τα Τύρσια (σήμερα Τρίβουνο). Αποσκιρτήσας στις Ελληνικές δυνάμεις της Ελευθερίας.
4)Γεώργης από το Νεγοβάνι (σήμερα Φλάμπουρο).
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Βασίλης Δεληβέρης (ερευνητής)
