Η περίοδος του Μεσοπολέμου ήταν γενικά μία περίοδος πολιτικής αστάθειας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία μαύρη περίοδος για την Ευρώπη και όχι μόνο. Όπως είναι αναμενόμενο από αυτήν την κρίση δεν ξέφυγε και η Ισπανία .
Στην Ισπανία, η αστάθεια αυτή εκδηλώθηκε με τον ισπανικό εμφύλιο και αργότερα με την επιβολή της δικτατορίας από τον Φράνκο.
Η αρχή έγινε στην Ισπανία με την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου που εκδηλώθηκε τον Ιούλιο του 1936 με την εξέγερση του στρατού και ολοκληρώθηκε αρχές Απριλίου του 1939 με την ήττα των αριστερών και φιλελεύθερων δυνάμεων που κατείχαν την εξουσία και τη νίκη των εθνικιστών του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, που επέβαλε δικτατορία. Η δεκαετία του ’30 για την Ισπανία είχε χωριστεί θα μπορούσαμε να πούμε ανάμεσα στην αριστερά και την δεξιά.Την περίοδο αυτή καταργήθηκε η Μοναρχία και η αριστερά προσπαθούσε να κερδίσει την αυτονομία κάποιων περιοχών, την αναδιανομή της Γης αλλά και τον περιορισμό της εξουσίας της Καθολικής Εκκλησίας.
Το 1936 η Αριστερά μαζί με κάποιες δυνάμεις από το κεντρώο χώρο συνάπτουν κυβέρνηση συνασπισμού. Ωστόσο η κεντροαριστερή κυβέρνηση δέχθηκε επίθεση από την αντικυβέρνηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αψιμαχίες αυτές δεν άργησαν να προκαλέσουν την εξέγερση του στρατού, που στασίασε πρώτα στο Μαρόκο και τις άλλες αποικίες της Ισπανίας και στη συνέχεια στο εσωτερικό της χώρας. Ιδίως οι νεαροί αξιωματικοί, στους οποίους στηρίχθηκε ο Φράνκο, πίστευαν ότι η Ισπανία ήταν υπό «ερυθρά απειλή» και ότι έπρεπε πάση θυσία να υπερασπίσουν τον χριστιανικό πολιτισμό. Η δια των όπλων αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο «Ισπανίες» ήταν γεγονός.
Από την μια πλευρά ήταν οι Δημοκράτες. Στις τάξεις τους συνυπήρχαν φιλελεύθεροι αστοί, σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές και το μικρό, αλλά ιδιαίτερα δραστήριο Κομμουνιστικό Κόμμα, που εκείνη την εποχή δεν θα μπορούσε παρά να είναι φιλοσοβιετικό. Η ετερόκλητη αυτή συμμαχία διακρινόταν για τα αντικληρικαλιστικά πιστεύω και διατηρούσε τη μεγαλύτερη δύναμή της στις πόλεις. Στο πλευρό της στάθηκε η συντηρητική Βασκονία (Χώρα των Βάσκων), που διεκδικούσε, όπως και η Καταλονία, μεγαλύτερη αυτονομία από την κυβέρνηση της Μαδρίτης.Από την άλλη πλευρά, οι Εθνικιστές εκπροσωπούσαν τους δεξιούς, τους ακροδεξιούς και τους φιλοβασιλικούς, ενώ αντλούσαν τη δύναμή τους από τους αγρότες, την πλουτοκρατία της Ισπανίας και την Καθολική Ισπανία. Σε αντίθεση με τους Δημοκρατικούς, επιδίωκαν ένα συγκεντρωτικό κράτος και αντιτίθετο στις αυτονομιστικές τάσεις της Βασκωνίας και της Καταλονίας.Οι δυνάμεις του Φράνκο είχαν σχεδόν από την αρχή την υποστήριξη της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας, με έμψυχο και άψυχο υλικό. Ο πόλεμος στα τρία χρόνια που διήρκεσε ήταν άγριος και ανελέητος, όπως κάθε εμφύλιος. Ωμότητες διαπράχθηκαν και από τις δύο πλευρές, αλλά τα θύματα ήταν σαφώς περισσότερα από την πλευρά των Δημοκρατικών. Ο Ισπανικός Εμφύλιος ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας και προκάλεσε κύμα συμπάθειας και ενεργού συμπαράστασης από χιλιάδες αντιφασίστες σε όλο τον κόσμο, που έσπευσαν να ενταχθούν στις κομμουνιστικής εμπνεύσεως «Διεθνείς Ταξιαρχίες». Η ετερόκλητη σύνθεση των Δημοκρατικών και η αλληλοϋπονόμευση στο εσωτερικό τους συνέτειναν στην κατάρρευση της κυβέρνησή τους. Με την κατάληψη της Βαρκελώνης (26 Ιανουαρίου 1939) και της Μαδρίτης (28 Μαρτίου 1939), ο ισπανικός εμφύλιος έλαβε και τυπικά τέλος την 1η Απριλίου 1939. Ο Φράνκο ήταν, πλέον, ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Επέβαλε μία στυγνή και φασίζουσα δικτατορία, η οποία κατέρρευσε με τον θάνατό του το 1975, οπότε η Ισπανία ανέπνευσε ξανά τον αέρα της Δημοκρατίας.
Ο ΦΡΑΝΚΟ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ
Tο 1936, μετά το πραξικόπημα και μια μακροχρόνια ένοπλη σύγκρουση που διήρκεσε τρία χρόνια, ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο γκρέμισε τους δημοκρατικούς θεσμούς της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας για να επιβάλει ένα αυταρχικό καθεστώς φασιστικής έμπνευσης, υπερεθνικιστικής ιδεολογίας και συντηρητικού καθολικισμού το οποίο ήταν από τα μακροβιότερα στην Ευρώπη του 20ού αιώνα. «Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο καταλανικός λαός προσέφερε πολλές δυνάμεις στον αγώνα για την ήττα του φασισμού. Ο δικτάτορας, ο οποίος είχε ανησυχήσει με τις τάσεις χειραφέτησης στην Καταλονία κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας, επέβαλε ένα μοντέλο ισπανοκεντρικής υπεροχής προκειμένου να εξαλείψει κάθε ίχνος της καταλανικής εθνικής ταυτότητας», σημειώνει ο ιστορικός Ζόαν Γκαρίγκα. «Έγινε μια απόπειρα πολιτισμικής γενοκτονίας: η Καταλονία έχασε όλες τις εθνικές ελευθερίες της, καταπιέστηκε κάθε έκφραση της καταλανικής ταυτότητας και η καταλανική γλώσσα απαγορεύτηκε αυστηρά»
Ωστόσο, η αντίσταση ήταν πάντα παρούσα. «Τη δεκαετία του ’70, οι κινητοποιήσεις ενάντια στη χούντα του Φράνκο ήταν μαζικές.Ο Φράνκο ευαγγελίστηκε μια αιώνια, καθολική και υπερσυντηρητική κοινωνία και πέρασε το σύνολο σχεδόν της πραξικοπηματικής του διακυβέρνησης πατάσσοντας την Αριστερά και τον συνδικαλισμό, καταπιέζοντας την ελευθερία της έκφρασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όταν δεν καταπατούσε μαζικά τα ανθρώπινα δικαιώματα και εκτελούσε αντιφρονούντες.Την ίδια ώρα, η απαράβατη προσκόλλησή του στις αρχές του φασισμού, σε συνδυασμό με τη φαιδρότητα της προσωπικότητάς του, τον οδήγησαν σε τραγικά εσφαλμένες επιλογές σε επίπεδο αναπτυξιακής και νομισματικής πολιτικής, καθώς επιδίωξε περισσότερο να κολακεύσει εαυτόν και καθεστώς παρά να αφήσει έργο στην πατρίδα του. Το άκαμπτο οικονομικό πρόγραμμα αυτάρκειας και εθνικής ανοικοδόμησης που εγκαινίασε το 1945, η άρνηση των συμμαχικών δανείων αλλά και η μη ένταξη της Ισπανίας στο Σχέδιο Μάρσαλ επέφερε στασιμότητα, η οποία σε στενή συνάφεια με τη μακρά και βαθιά διαφθορά της δικτατορίας μάστισαν τη χώρα.
Η κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν διευκόλυνε φυσικά τη λαϊκή τραγωδία, αν και ο ίδιος είδε αναπάντεχα και παρά τον έντονα απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος του την Αγγλία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ να αναγνωρίζουν τη δικτατορία του! Ο Φράνκο, παρά τη διαβόητη ουδετερότητά του, εκφράζει με τη σειρά του τη συμπάθειά του προς τις δυνάμεις του Άξονα και γράφει σε επιστολή του στον άλλο παράφρονα δικτάτορα της ναζιστικής Γερμανίας. Ο Φράνκο κράτησε τη χώρα του μακριά από τις αιματοχυσίες του φονικού πολέμου. Μεταπολεμικά, η πλευρά των Συμμάχων στρέφεται εναντίον του, βάζοντας το φρανκικό καθεστώς σε εξαιρετικά δυσμενή θέση, όταν η Ισπανία αποκλείστηκε από τον νεοσύστατο Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και αντιμετώπιζε πια τη διεθνή εχθρότητα…Ο εξοστρακισμός της Ισπανίας πήρε απρόοπτα τέλος κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακάλυψαν τη χρησιμότητά της ως ανάχωμα στην εξάπλωση του κομμουνισμού και επαναπροσέγγισαν τον Φράνκο, με αποτέλεσμα να γίνει η χώρα δεκτή στον ΟΗΕ το 1955 (υπογράφοντας παράλληλα δεκαετές σύμφωνο συνεργασίας με τις ΗΠΑ). Ο παροιμιώδης αντικομουνισμός του Φράνκο βρήκε αρκετούς θαυμαστές, αν και η θέση της Ισπανίας και η ζωή στο εσωτερικό δεν βελτιώθηκαν καθόλου από τις στρατηγικές αυτές κινήσεις της δυτικής διπλωματίας.
Φανατικός φιλομοναρχικός, ο Φράνκο θέσπισε το 1947 τη μοναρχία ως επίσημο πολίτευμα της χώρας του, προνοώντας φυσικά για τη δική του τύχη, καθώς βασιλιά δεν θα έβλεπε η Ισπανία όσο κυβερνούσε εκείνος, ο ισόβιος αντιβασιλέας! Το 1969 όρισε πράγματι διάδοχό του τον Χουάν Κάρλος, εγγονό του Αλφόνσου ΙΓ’, τη βασιλική ανατροφή του οποίου επέβλεπε προσωπικά ο δικτάτορας από το 1948. Στο πλαίσιο της επαναπροσέγγισης με τις δημοκρατικές δυνάμεις της Δύσης, ο δικτάτορας υπέγραψε το 1953 το σύμφωνο περίληψης της Ισπανίας στις δυνάμεις του NATO, βλέποντας την ίδια χρονιά το Βατικανό να αναγνωρίζει τη νομιμότητα του καθεστώτος του. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η Ισπανία είχε γνωρίσει μια περίοδο σταθερότητας και οικονομικής άνθησης (αν και όχι λόγω της φασιστικής του ιδεολογίας), με τις περαιτέρω δημοκρατικές παραχωρήσεις του δικτάτορα να του δίνουν πια το πρόσωπο του ηλικιωμένου πολιτικάντη παρά του γνώριμου φασίστα δικτάτορα.
Πλέον η υγεία του ήταν κλονισμένη και ο ίδιος ανακοίνωσε επισήμως τη διαδοχή του από τον πρίγκιπα Χουάν Κάρλος μετά τον θάνατό του, επιμένοντας πάντως ότι ο βασιλιάς θα διατηρούσε τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές της δικτατορίας του. Αν και μετά τον θάνατο του Φράνκο στις 20 Νοεμβρίου 1975, σε ηλικία 83 ετών, ο Χουάν Κάρλος αποκήρυξε πολλές από τις μεταρρυθμίσεις του φασίστα και αναβίωσε το προδικτατορικό σύστημα της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Μέσα σε τρία χρόνια από τον θάνατό του, η επιρροή του φρανκικού καθεστώτος είχε περιοριστεί δραστικά και η Ισπανία είχε αλλάξει αθόρυβα και αναίμακτα. Η ισπανική κοινωνία κατάφερε να αποτινάξει τη βαριά κληρονομιά του εμφυλίου και των τεσσάρων σχεδόν δεκαετιών της φρανκικής δικτατορίας υιοθετώντας το δημοκρατικό πλουραλισμό χωρίς τυμπανοκρουσίες και εμφατικές δηλώσεις, με ένα μετριοπαθές «Σύμφωνο Λήθης» να αφήνει τα μίση να τα πάρει το ποτάμι.
Τα θύματα της καταπίεσης δεν αξίωσαν ποτέ εκδίκηση ή δικαιοσύνη και σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος δεν ζήτησε την τιμωρία των εκτελεστών, βασανιστών, δεσμοφυλάκων και καταδοτών. Κι έτσι η Ισπανία επέστρεψε στη δημοκρατική νομιμότητα, παρακάμπτοντας τα μεγαλόπνοα σχέδια του «Καουδίγιο», που ήταν σαν να μην πέρασε ποτέ από το τιμόνι της χώρας.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:Έρευνα, Τζίνα Σαμπάνη