Ο άνθρωπος ανέκαθεν υπήρξε ζώο αγέλης και πάντοτε είχε την ανάγκη να εκφραστεί, να επικοινωνήσει με τους γύρω του αλλά και να αφήσει κάτι στη θύμηση για τους επόμενους, μια κληρονομιά ύπαρξης. Η ανάγκη αυτή του ανθρώπου για επικοινωνία, καταγραφή των ιστορικών γεγονότων αλλά και σημαντικών προσωπικών στιγμών η αισθημάτων στα μέσα του 19ου αιώνα βρήκε ισχυρό σύμμαχο όταν με την εφεύρεση της φωτογραφίας, έγινε κατορθωτό να αποτυπωθούν στο χαρτί εικόνες της καθημερινής ζωής, ανεξίτηλες στο χρόνο. Μια παλιά φωτογραφία είδε κάτι μοναδικό.. τη στιγμή εκείνη που πέρασε και ξεχάστηκε στο χρόνο, όμως ακόμα επικοινωνεί στους δέκτες της την ιστορία, την ιδέα και την αίσθηση.
Θεωρητικά η φωτογραφία θα μπορούσε να χωριστεί σε δυο κατηγορίες, την εφαρμοσμένη καλλιτεχνική φωτογραφία αν και τα όρια είναι κάπως θολά, μπακαλίστικα η πρώτη περιλαμβάνει πολλά γνωστά και απολύτως χρήσιμα μας είδη φωτογραφίας: φωτογραφία γάμου, διαβατηρίου, μόδας, διαφημιστική, κάλυψη εκδηλώσεων, ρεπορτάζ, ταξιδιωτική κλπ. κι έχει καθαρά βιοποριστική σκοπιμότητα Χωρίς να σημαίνει ότι η παραπάνω κατηγορία υστερεί σε καλλιτεχνική αξία , στη δεύτερη περίπτωση έχουμε καθαρό στόχο την ανάγκη μας για πνευματική ανάταση, συγκίνηση, περισυλλογή ή αισθητική ευχαρίστηση. Φυσικά δεν υπάρχουν μετρά και σταθμά υπάρχει πλούσια έντεχνη διαφήμιση όπως επίσης και η καλλιτεχνική πραγμάτωση μπορεί να λειτουργεί ως βιοποριστικό εργαλείο.
Η φωτογραφία είναι εκφραστική τέχνη που πολλοί τη θέλουν συγγενή με τη ζωγραφική και που από διαφορετική σκοπιά ανάγεται σε επιστήμη. Η εικόνα που προκύπτει από την αποτύπωση μιας στιγμής μέσα στο χρόνο και το χώρο εκτός από τη μετάδοση μιας πληροφορίας, πέρα από την πρακτική εφαρμογή της και τη σκοπιμότητα της, ως σύγχρονη μορφή τέχνης προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση, πνευματική ανάταση και περισυλλογή. Μπορεί να εγείρει συναισθήματα, να συγκινήσει να δημιουργήσει, σκέψεις, να προτείνει δράσεις ή να αποτρέψει, να αλλάξει συνειδήσεις. Η τέχνη άλλωστε υπήρξε πάντοτε όπλο της κοινωνίας για αλλαγή. Ωστόσο στα πρώτα βήματα της φωτογραφίας πολλοί έλεγαν ότι δεν μπορεί να αναχθεί τέχνη και πως είναι απλά μηχανική αναπαράσταση της πραγματικότητας. Η ύστερη ιστορία τους διέψευσε!
Από τεχνικής άποψης η αυγή της φωτογραφίας ή καλύτερα του εγκλωβισμού φωτός υπήρξε η ιδέα της camera obscura του 4ου π.Χ. αι. πρόδρομος της κάμερας pin hole. Η τεχνική αυτή αφορά ένα σκοτεινό θάλαμο με μια ελάχιστη σε διάμετρο οπή σε κάποια πλευρά της από την οποία περνά μια ακτίνα φωτός, προβάλλοντας στην απέναντι πλευρά ένα αντεστραμμένο είδωλο το οποίο μπορεί να αποτυπωθεί σε φωτοευαίσθητο υλικό.
Η εξέλιξη όπως και σε όλες τις επιστήμες ακολούθησε σταδιακή και πολύχρονη πορεία. Αρκετούς αιώνες αργότερα, μετά από πολλές προσπάθειες και πειραματισμούς με τοποθέτηση φακών ή καθρεφτών η πρόοδος στις επιστήμες της χημείας και της φυσικής δίνουν το μεγάλο έναυσμα στη φωτογραφία. Ο Nicephore Niepce πειραματίζεται με το σκοτεινό θάλαμο και τη λιθογραφία, μια τεχνική εκτύπωσης η οποία επινοήθηκε το 1798 περίπου από τον Α. Ζένεφελντερ (Alois Senefelder), στηριζόμενος στο γεγονός ότι το νερό και οι λιπαρές ουσίες δεν αναμιγνύονται ποτέ. Ώσπου το 1826 φέρει στο φως την πρώτη χημική φωτογραφία χρησιμοποιώντας ένα παράγωγο πετρελαίου η οποία τραβήχτηκε με φωτογραφική μηχανή που ζύγιζε γύρω στα 20 κιλά και χρειάστηκαν 8 περίπου ώρες για να αποτυπωθεί άλλα είναι ακόμα λίγο θολή, το θέμα της ήταν οι στέγες των παραθύρων του χωριού Chalon-sur-Saone της Γαλλίας. Η τεχνική του ονομάστηκε ηλιογραφία καθώς εκμεταλλεύτηκε το ηλιακό φως.
Μετά το θάνατό του ο συνεργάτης του Luis Daguerre ανακαλύπτει τη νταγκεροτυπία που επιτυγχάνεται με τη χρήση χημικών και των αναθυμιάσεών τους. Οι εικόνες είναι πλέον πολύ καθαρές, έχει μειωθεί ο χρόνος αποτύπωσης τους περίπου στα 3ο λεπτά ανάλογα με την διαθεσιμότητα φωτός αλλά οι επιφάνειες τους ήταν εξαιρετικά λεπτές και έσπαγαν εύκολα ενώ οι ουσίες που χρησιμοποιούνταν είναι ιδιαίτερα τοξικές.
Μετά την δημοσίευση της τεχνικής αυτής από τον Λουί Ντακέρ, ο Αγγλος Ουίλιαμ Φοξ Τάλμποτ παρουσιάζει την τεχνική την κολλοτυπίας- ταλμποτυπίας η οποία είναι ο πρόδρομος της σύγχρονης φωτογραφίας με φιλμ. Η τεχνική βασίζεται στη σχέση ανάμεσα στην αρνητική και τη θετική φωτογραφία. Υστερεί ακόμα σε ποιότητα αλλά αργότερα οι βελτιώσεις σε υλικά τη δικαίωσαν. Ήδη το 1839 η Γαλλία δημοσιεύει τη νέα εφεύρεση ωστόσο το μεγάλο βάρος έκανε τη διάδοση των φωτογραφιών δύσκολη υπόθεση. Το πρόβλημα έλυσε ένας τραπεζικός, ο George Eastman το 1888 δημιουργώντας την kodak, μηχανή – κουτί με φιλμ σε ρολό, είχε μικρό βάρος (περίπου ένα κιλό), είχε μικρές διαστάσεις και διέθετε ένα σταθερό διάφραγμα. Ήταν επιμορφωμένη με ένα ρολό φωτοευαίσθητου χαρτιού πάνω στο οποίο μπορούσαν να αποτυπωθούν πολλές φωτογραφίες, τις οποίες αναλάμβανε το εργοστάσιο της Kodak να εμφανίσει και να τυπώσει.
Η πρώτη έγχρωμη φωτογραφία έρχεται το 1861, από τον φυσικό James Clerk Maxwell. Περιελάμβανε τη χρήση συνολικά τριών φωτογραφικών μηχανών κάθε μια από τις οποίες είχε ένα διαφορετικό φίλτρο χρώματος μπροστά από τον φακό. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1947 στη Νέα Υόρκη, ο Έντουν Λαντ παρουσιάζει την πρώτη φωτογραφική μηχανή, που βγάζει στιγμιαίες φωτογραφίες, την Πόλαροϊντ oπου οι φωτογραφίες εμφανίζονται θετικές μέσα σε λίγα μόλις λεπτά. Το 1930 γίνονται oι πρώτες προσπάθειες ψηφιακής φωτογράφισης από τους Philo Taylor Farnsworth και Vladimir Kosma Zoworykin. Η τελική είσοδος στη ψηφιακή φωτογραφία αποτελεί την τελευταία μέχρι στιγμής εξέλιξη σε ό,τι αφορά την τεχνική της φωτογραφίας. Χρησιμοποιούνται φωτοευαίσθητοι αισθητήρες και συνοδεύεται πια από πολλά βοηθητικά ηλεκτρονικά μέσα. Τα μέσα αναπαραγωγής της εικόνας είναι οι ίδιες οι φωτογραφικές μηχανές, οι οθόνες των ηλεκτρονικών υπολογιστών αλλά και τα κάθε λογής μέσα ψηφιακής απεικόνισης ενώ η εκτύπωσή τους σε χαρτί είναι δυνατή αλλά όχι απαραίτητη.
Μαζί με τις σημαντικότερες φωτογραφίες της ιστορίας που εντυπωσίασαν το κοινό, όπως αυτή της πρώτης αεροφωτογραφίας το 1860 τραβηγμένη από αερόστατο και που αποτυπώνει μια συνοικία της Βοστώνης, την πρώτη φωτογραφία της γης από το διάστημα και τον πρώτο άντρα που φωτογραφήθηκε στη σελήνη από τον Νιλ Άρμστρονγκ, το 1969, η την πρώτη υποβρύχια φωτογραφία δεν είναι λίγες οι φορές που αυτή επιτέλεσε σπουδαίο κοινωνικό ρολό προκαλώντας ρίξεις και ανατροπές. Η φωτογραφία του πολεμικού ανταποκριτή (Εντι Ανταμς) απαθανατίζει την εν ψυχρώ εκτέλεση από αξιωματούχο και καταφέρνει και φέρει την φρίκη του πολέμου μέσα σε κάθε σπίτι καθοδηγώντας έτσι τη συλλογική σκέψη του δυτικού πολιτισμού σ’ ένα μεγάλο άλμα. Σε μια εποχή που τα μέσα επικοινωνίας είναι ισχνά η δυνατότητα να γνωρίζει κανείς πως ζει ο υπόλοιπος κόσμος είναι σχεδόν αδύνατη. Έτσι το 1890 το φωτορεπορτάζ ‘πως ζει το άλλο μισό’ του Τζέικομπ Ρις σερβίρει στα αστικά σαλόνια την αθλιότητα των συνθηκών διαβίωσης στις φτωχικές γειτονιές της Νέας Υόρκης. Αισίως η δημοσίευση αυτή ενέπνευσε σειρά μεταρρυθμίσεων με στόχο η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της εργατικής τάξης. Το 1994 στο Νότιο Σουδάν ένας γύπας πλησιάζει στα 2 με 3 μέτρα ένα αποστεωμένο από την πεινά κορίτσι, περιμένοντας τον θάνατό του για να το κατασπαράξει. Το παιδί σταμάτησε εκεί στο δρόμο του για το σταθμό τροφοδοσίας του ΟΗΕ, όταν τη στιγμή ο φακός του φωτογράφου Κέβιν Καρτνερ. Το φωτογραφικό κλικ δημιούργησε οξεία πόλωση σε σχέση με τους ηθικούς φραγμούς στη λήψη ορισμένων φωτογραφιών, ωστόσο απάντηση στο διχασμό αποτελεί η αποστολή σημαντικής βοήθεια στις πληγείσες περιοχές μετά τη δημοσίευση αυτή.
Καταληκτικά, σημαντικό θα ήταν να αναρωτηθούμε γιατί η εικόνα έχει τόση δύναμη. Και την κάνει τόσο διαδεδομένο μέσο ενώ αριθμεί δυο μόνο αιώνες. Η ταχύτητα του σύγχρονου τρόπου ζωής επιβάλλει και την ταχύτητα στη είδηση, την πληροφορία και την τέρψη. Τι είναι όμως αυτό που την αφήνει να συγκινεί και της δίνει δύναμη να αφυπνίζει και να ηλεκτρίζει συναισθηματικά Είναι μια σύγχρονη μορφή τέχνης. Αυτή, σε αντίθεση με την αναφορά, τον κυριολεκτικό τρόπο έκφρασης μέσω επιχειρημάτων, όπως και κάθε μορφή τέχνης έχει τη δύναμη της υποβολής, το συναίσθημα υπονοείται, υποβάλλεται στο δεκτή, σα να ταξιδεύει κανείς σε παραμυθία ακούγοντας μια γλυκιά μελωδία. Επιπλέον, ερεύνα του 1970 έδειξε ότι η μνήμη μας είναι σχεδόν τέλεια , όταν καλούμαστε να ανακαλέσουμε εικόνες. Ο λόγος για τον οποίο οι εικόνες αξίζουν όσο χίλιες λέξεις είναι γιατί εκμεταλλεύονται μια πληθώρα εγκεφαλικών μας ικανοτήτων. πυροδοτούν έναν καταρράκτη εγκεφαλικών και γνωστικών διαδικασιών, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της δημιουργικής σκέψης και μνήμης. οι εικόνες χαράζονται στο νου του θεατή σαν περιεκτικές ιστορίες μέσω των συνειρμών, χρησιμοποιώντας τη φαντασία του o δέκτης δημιουργεί τις δικές τους νοητικές εικόνες…είναι το μήνυμα που μεταφέρει αυτή η φωτογραφία, δεν είναι απλώς ένα οπτικό έγγραφο, ένας ερμηνευτής του οι εικόνες επικοινωνούν με τρόπους που οι λέξεις δύσκολα μπορούν να το κάνουν. Aπό το 2000 οι κάμερες είναι ενσωματωμένες σε κινητά τηλέφωνα κι η φωτογραφία έπαψε πια να είναι χόμπι πολυτελείας, ο μέσος αστός έχει στα χέρια του ένα εργαλείο, ένα δοξάρι, ένα πινέλο..
Πώς κάποιες φωτογραφίες ξεχωρίζουν σε έναν κόσμο γεμάτο από εικόνες; γιατί αυτοί; είναι μια προσωπική προοπτική που εφαρμόζεται σε αυτό το έργο, είναι το μήνυμα, είναι η στιγμή.
οι φωτογραφίες μιμούνται τον τρόπο που το μυαλό μας παγώνει μια σημαντική στιγμή. οι φωτογράφοι έχουν τη γνώση να δημιουργήσουν μια οπτική αφήγηση, ξέρουν πώς να πουν την ιστορία η ποιο κομμάτι αυτής θέλουν να μοιραστούν μαζί σου.
Σκάναρε και προχώρα την έρευνα:
Έρευνα, Ηλιάνα Νούνη
