Μετά από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917 και έως το 1950, η Θεσσαλονίκη ανασχεδιάστηκε και η εικόνα της θύμιζε ελάχιστα την εικόνα της πριν την πυρκαγιά. Η ανοικοδόμηση της πόλης βασίστηκε σε σχέδιο πόλης του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ κατ’ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου, και στην πρόσμιξη της Μικρασιάτικης κουλτούρας και της κουλτούρας της κεντρικής Ελλάδας.
Η τέλεια εφαρμογή όμως του σχεδίου εφαρμόστηκε τελικά μόνο στην οδό Αριστοτέλους, με οικοδομές σε Βυζαντινό ρυθμό, στοές και περιστύλια, και στις μεγάλες πλατείες: Ελευθερίας, Διοικητηρίου και Αριστοτέλους. Τα τελευταία χρόνια η ρυμοτομία της βελτιώθηκε πολύ, ιδίως με τη διάνοιξη της λεωφόρου Κέννεντυ. Η σύγχρονη Θεσσαλονίκη είναι χτισμένη ημικυκλικά κατά μήκος της παραλίας και αμφιθεατρικά σε βάθος 2-4 χλμ. Χρονιά ορόσημο για την σύγχρονη ιστορία της πόλης αποτελεί και ο καταστροφικός σεισμός που σημειώθηκε το 1978, προκαλώντας 45 θύματα και μεγάλες καταστροφές σε σπίτια και μνημεία.
Σχετικά την Αρχιτεκτονική και το προφίλ της πόλης
Η αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης αποτελούσε ανέκαθεν μία ξεχωριστή περίπτωση καθώς διαρκώς μεταμορφωνόταν λόγω της θέσης της πόλης στο επίκεντρο όλων των εξελίξεων στην Βαλκανική. Εκτός από την εμπορική της ακτινοβολία η πόλη ήταν μεγάλο στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο.
Η μορφή της αρχαίας, περιτειχισμένης πόλης άλλαξε μετά το 1870, όταν κατασκευάστηκε η προκυμαία μπροστά από τη θέση που βρισκόταν το παραθαλάσσιο τείχος.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν ως το 1917, ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε κατά 70% λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης και της συρροής σε αυτήν οικονομικών μεταναστών από τα Βαλκάνια. Η πόλη προσελκύει το ενδιαφέρον επιχειρηματιών και εμπόρων από όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανόμενων και Εβραίων. Εκείνη την περίοδο κατεδαφίζεται μέρος από τα τείχη και η πόλη επεκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέες συνοικίες κυρίως έξω από την δυτική είσοδο της πόλης και στην ανατολική πεδιάδα της Καλαμαριάς.
Στο κέντρο, η ανάγκη στέγασης επαγγελματικών δραστηριοτήτων επιβάλλει την αλλαγή της αρχιτεκτονικής κατεύθυνσης με αποτέλεσμα την ανέγερση μεγάλων κτιρίων που αντικαθιστούν τα παραδοσιακά σπίτια. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομικής ανόδου της πόλης, χτίζονται τράπεζες, μεγάλα ξενοδοχεία, θέατρα, αποθήκες και εργοστάσια.
Η διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας (σημερινής Πλατείας Βενιζέλου) προς τη θάλασσα, ολοκλήρωσε την εικόνα του κεντρικού εμπορικού δρόμου. Οι υπόλοιπες γειτονιές εντός των τειχών διατηρούσαν την παλιά τους μορφή. Προβληματική ήταν η κατάσταση στις δυτικές περιοχές εκτός των τειχών και της Πύλης του Βαρδάρη, που λειτουργούσαν ως γκέτο των φτωχών στρωμάτων. Αντίθετα, η μεσαία και ανώτερη τάξεις μετοίκησαν στις ανατολικές περιοχές, δημιουργώντας έτσι ένα νέο προάστιο γνωστό ως “Εξοχές”. Εκεί χτίστηκαν σχολεία, δημόσια κτίρια και εργοστάσια.
Το 1917 υπήρξε χρονιά ορόσημο για την ιστορία και την εικόνα της πόλης. Η καταστροφική πυρκαγιά που ξέσπασε κατέστρεψε μέσα σε 32 ώρες το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου και ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς της. Κτίρια σπάνιας αρχιτεκτονικής καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Η Θεσσαλονίκη ανασχεδιάστηκε από το 1917 ως το 1950. ως μια μοντέρνα και λειτουργική πόλη και η εικόνα της θύμιζε ελάχιστα την εικόνα της πριν την πυρκαγιά. Στον ανασχεδιασμό της, πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε μία ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ με σκοπό την οργάνωσή της με τη μορφή μιας σύγχρονης πόλης.
Οι σχεδιαστές επέλεξαν ως πρότυπο για τον νέο αρχιτεκτονικό ρυθμό των κτηρίων της πόλης, το Βυζάντιο. Κύριο χαρακτηριστικό της εξωτερικής εμφάνισης των κτιρίων που προτάθηκε ήταν η απόλυτη συμμετρία των όψεων, ο τονισμός του κεντρικού άξονα με ελαφριά υπερύψωση στο μεσαίο τμήμα των κτιρίων. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο περιέλαβε άξονες, διαγωνίους και μνημειακά σημεία, καθώς και ένα οδικό δίκτυο με ιεραρχημένη οργάνωση της κυκλοφορίας. Τα σχέδια περιέλαβαν επίσης πρόβλεψη για την πληθυσμιακή έκρηξη της πόλης και πληρούσαν τις προδιαγραφές για ένα επαρκές δίκτυο που θα ίσχυε έως και σήμερα. Υποδείχθηκαν χώροι για όλα τα σημαντικά δημόσια κτίρια, αναδείχθηκαν οι βυζαντινές εκκλησίες, προστατεύθηκαν τα εναπομείναντα οθωμανικά μνημεία και ολόκληρη η Άνω Πόλη ορίσθηκε ως διατηρητέα. Η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και η δημιουργία Πανεπιστημιούπολης αποτέλεσε μία πρωτοποριακή ιδέα που δεν υλοποιήθηκε τότε, ωστόσο στη μετέπειτα διαμόρφωση της σημερινής Πανεπιστημιούπολης η συμβολή των σχεδίων του Εμπράρ έπαιξε σημαντικό ρόλο.
Ενώ στα σχέδια προβλεπόταν ένα διοικητικό κέντρο που θα περιλάμβανε το δημαρχείο, το δικαστικό μέγαρο και μία σειρά δευτερευόντων κτιρίων που θα στέγαζαν τις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες, δεν υλοποιήθηκαν και η παρουσία διοικητικού κέντρου είναι κάτι που απουσιάζει από την πόλη ακόμη και σήμερα.
Παρόλο που η Θεσσαλονίκη είναι μια από τις ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας, η σημερινή της μορφή αναγκάζει τους πολίτες της να έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικά προβλήματα, όπως το κυκλοφοριακό, η έλλειψη επαρκών χώρων στάθμευσης και πρασίνου, η μη επαρκής κάλυψη ποδηλατροδρόμων, κ.ά.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Κωνσταντίνος Τσίπτσιος
