Η απάτη στο χώρο των τροφίμων (Food Fraud) είναι ένα φαινόμενο, το οποίο μαστίζει εδώ και πολλά χρόνια, φυσικά όχι μόνο τη χώρα μας, αλλά και ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα. Ιδιαίτερα οι τελευταίες εξελίξεις με την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε (Brexit), με την πανδημία και με τον πόλεμο στην Ουκρανία, έχουν ασκήσει τεράστια πίεση στις αλυσίδες τροφίμων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο του οργανωμένου εγκλήματος σε βάρος των εταιρειών στην παραγωγή τροφίμων, τόσο με τη μορφή κλοπής δεδομένων για λύτρα, όσο και με τη νοθεία των ίδιων των προϊόντων τους.
Με τη βοήθεια του επιστήμονα τροφίμων Σταύρου Σαββαΐδη – κάτοχο πτυχίου Γεωπονίας του ΑΠΘ στον τομέα της Επεξεργασίας και Συντήρησης Τροφίμων – προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι εννοούμε όταν αναφέρουμε νοθεία τροφίμων, με ποια συχνότητα αυτή συμβαίνει, ποια είναι τα κύρια κίνητρα των επιχειρήσεων για να προβούν σε τέτοιες παράνομες πρακτικές. Επίσης, εκφράζει τη γνώμη του για το πως οι καταναλωτές μπορούν να προστατευτούν από τέτοιου είδους τρόφιμα και τέλος, επισημαίνει τους τρόπους, με τους οποίους μπορεί να αλλάξει η συγκεκριμένη κατάσταση.
«Συμβαίνει πολύ περισσότερο από όσο νομίζουμε»
– Τί είναι η νοθεία των τροφίμων;
Θα ξεκινήσω με μια διευκρίνιση. Ο μέσος καταναλωτής πιστεύει ότι με τη λέξη νοθεία εννοούμε μόνο την ποιοτική υποβάθμιση ενός τροφίμου, το να μην ικανοποιεί, δηλαδή, τις ποιοτικές του προδιαγραφές.
Στην πραγματικότητα, όμως, ο όρος νοθεία ή παραπλάνηση, περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δόλιων και παραπλανητικών πρακτικών, οι οποίες δεν περιορίζονται αποκλειστικά και μόνο στο τρόφιμο, αλλά αναφέρονται σε όλο το φάσμα της αγροτοδιατροφικής αλυσίδας. Σε αυτές περιλαμβάνονται πρακτικές, όπως η παραχάραξη, η νόθευση εγγράφων ή προϊόντων, η χρήση μη εγκεκριμένων μεθόδων ή διαδικασιών παραγωγής αλλά και φυσικά η αντικατάσταση, η προσθήκη ή η αφαίρεση ενός συστατικού, που οδηγούν στην ποσοτική διαφοροποίηση της σύστασης του τροφίμου οδηγώντας σε παραπλανητική επισήμανση.
– Πόσο συχνά συμβαίνει;
Θα σας μιλήσω ειλικρινά ως ένας άνθρωπος που τα «βλέπει από πρώτο χέρι». Συμβαίνει πολύ περισσότερο από όσο νομίζουμε. Επισήμως, κάθε φορά που γίνεται νοθεία σε ένα τρόφιμο, ο ΕΦΕΤ κάνει εξαγγελία απόσυρσης της συγκεκριμένης παρτίδας. Ευτυχώς στο συγκεκριμένο κομμάτι είμαστε καλυμμένοι αφού σε όλα τα προϊόντα που βγαίνουν στην αγορά αναγράφεται πάνω τους ο ειδικός αριθμός παρτίδας (LOT), κάνοντας τον εντοπισμό τους πολύ πιο εύκολο.Στην πραγματικότητα,όμως, πόσες φορές συμβαίνει αυτό χωρίς να περνάει από τον έλεγχο του ΕΦΕΤ; Επειδή έχω εργαστεί σε παρόμοια βιομηχανία, μπορώ να σας πω ότι ο έλεγχος είναι μηδαμινός και γίνεται συνήθως κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες,όπως για παράδειγμα,μετά από κάποια καταγγελία ενός ανταγωνιστή.
Κίνητρο νοθείας… το οικονομικό
– Ποια είναι τα κίνητρα; Συνήθως, ποιες είναι οι επιχειρήσεις που κάνουν νοθείες;
Υπάρχει μια γενική αρχή που διέπει τις διάφορες περιπτώσεις νοθείας. Όσο περισσότερα χρήματα μπορεί να βγάλει κάποιος δημιουργώντας κάτι φθηνά, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει το προϊόν αυτό να υποστεί νοθεία. Με άλλα λόγια τα κίνητρα κατά κύριο λόγο είναι οικονομικά. Όλα ξεκινάν με την εξαπάτηση του καταναλωτή.
Δημιουργείται ένα προϊόν ελκυστικό οπτικά, πιθανότατα παραβαίνοντας διάφορους κανόνες δεοντολογίας με χρήση συστατικών που δημιουργούν μία εικόνα για το προϊόν που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πραγματοποιείται δηλαδή μία απάτη παραβιάζοντας τη νομοθεσία, με σκοπό το κέρδος ή άλλο οικονομικό όφελος.
Όσον αφορά για το ποιες επιχειρήσεις κάνουν νοθείες, δυστυχώς, δεν υπάρχει σαφή απάντηση. Θεωρητικά μπορούν όλες! Πρακτικά όμως αυτές που έχουν να κερδίσουν περισσότερα είναι οι μικρές βιομηχανίες οι οποίες δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στον ανταγωνισμό με τους κολοσσούς. Από την άλλη μια μεγάλη βιομηχανία, ευρέως γνωστή, η οποία υπόκειται σε πολύ περισσότερους ελέγχους, κινδυνεύει να χάσει το κύρος της σε περίπτωση αποκάλυψης κάποιου πιθανού σκανδάλου νοθείας.
Ολοένα και περισσότεροι έλεγχοι
– Πως πρέπει να συμπεριφέρεται ο καταναλωτής;
Ο καταναλωτής από την πλευρά του, πρέπει να καλλιεργήσει μια διαφορετική νοοτροπία. Να γίνει πολύ πιο προσεκτικός στις αγορές του. Να αποφεύγει τα, άγνωστης προέλευσης και χωρίς σήμανση, προϊόντα τύπου «χωριού». Σε αυτά τα προϊόντα, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος νοθείας, με άγνωστες συνέπειες στην υγεία του ίδιου και της οικογένειάς του.
Από τα στοιχεία που έχουμε μέχρι στιγμής στα χέρια μας βλέπουμε ότι τα τρόφιμα που εμπλέκονται πιο συχνά σε νοθείες στη χώρα μας είναι το ελαιόλαδο, τα ψάρια, τα βιολογικά προϊόντα, το γάλα, οι καρποί, το μέλι, ο καφές και το τσάι, τα μπαχαρικά, το κρασί και οι χυμοί φρούτων. Προϊόντα που όλοι έχουμε σπίτια μας.
– Τι πρέπει να γίνει για να αλλάξει η κατάσταση;
Δυστυχώς, λόγω και της λανθασμένης νοοτροπίας, ότι η νοθεία δε δημιουργεί άμεσο κίνδυνο στην υγεία του καταναλωτή, το βάρος των νομοθετικών οργάνων των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, έχει δοθεί σε θέματα ασφάλειας (π.χ. σαλμονελώσεις).
Η άποψή μου είναι ότι πρέπει να πραγματοποιηθεί μια διεύρυνση στο νομοθετικό πλαίσιο για τα θέματα νοθείας. Μια καλή αρχή θα ήταν η εκθετική αύξηση των ελέγχων. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει και ο ΕΦΕΤ, σαν όργανο, να αναλάβει τις ευθύνες του.
Επίσης, πρέπει να υπάρξει και μια αυστηριοποίηση όσον αφορά την τήρηση των νόμων. Σήμερα οι «κακές» επιχειρήσεις το μόνο που φοβούνται είναι η δημοσιοποίηση των στοιχείων τους. Κανείς δεν γνωρίζει αν τα πρόστιμα που τους επιβάλλονται πραγματικά καταβάλλονται. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια «μαύρη λίστα», προσβάσιμη στους καταναλωτές, όπου θα περιλαμβάνονται τα ονόματα των επιχειρήσεων, τα παραπτώματα στα οποία υπέπεσαν, τα πρόστιμα που τους επιβλήθηκαν, καθώς και η «τύχη» της όποιας δικαστικής ανάμιξης.Με αυτό τον τρόπο ίσως -και αυτό το λέω με μεγάλη επιφύλαξη- να άλλαζε και ο τρόπος λειτουργίας πολλών επιχειρήσεων.
Σκάναρε και δες περισσότερα
Δημήτρης Ευαγγελίδης, Δημοσιογράφος
