Μεταπηδήστε στο περιεχόμενο

Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ ΑΓΙΟΣ ΔΟΝΑΤΟΣ

Ο Άγιος Δονάτος γεννήθηκε γύρω στo 330 μ.Χ. και κοιμήθηκε το 388 μ.Χ. Έζησε κατά τα χρόνια του αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιου (347 – 395 μ.Χ.). Η γενέτειρά του και η ακριβής χρονολογία γέννησής του δεν είναι γνωστές. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι σε ηλικία 30 ετών χειροτονήθηκε επίσκοπος Ευροίας, μιας πόλης η οποία γνώριζε μεγάλη ακμή εκείνα τα χρόνια. Ωστόσο η θέση της δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως.

Ορισμένες πηγές την τοποθετούν κοντά στα Ιωάννινα ενώ οι περισσότερες πλησίον του ηρωικού Σουλίου. (1)(2) Ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης έχει καταγράψει ότι, επί των ημερών του, το Άγιο Λείψανο βρισκόταν κρυμμένο στο Σούλι, ένα ακόμα στοιχείο που δείχνει ότι ο Άγιος έζησε και έδρασε στην γύρω περιοχή.

Ο βίος και τα θαύματά Του τον κατέστησαν γνωστό ακόμα και στον ίδιο τον αυτοκράτορα, ο οποίος ζήτησε τη βοήθειά του. Ας αναφερθούμε όμως κατά σειρά, όσο αυτό είναι εφικτό, στα θαυμαστά έργα Του.

Ο ΑΓΙΟΣ ΔΟΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΡΑΚΟΣ

Ένας οικισμός, ονόματι Σωρεία, αντιμετώπιζε μεγάλο κίνδυνο, λόγω ενός δράκου που τρομοκρατούσε τους κατοίκους και μίας πηγής νερού από την οποία όποιος έπινε, έβρισκε το θάνατο. Η ακριβής τοποθεσία της Σωρείας δεν έχει ταυτοποιηθεί, ωστόσο τοποθετείται πλησίον του Σουλίου Ηπείρου. Η πρώτη εκδοχή για το θαύμα αυτό, η οποία αναγράφεται στα περισσότερα εκκλησιαστικά βιβλία έχει ως εξής:

Όταν έμαθε ο Άγιος Δονάτος για την πηγή με το θανατηφόρο νερό, μετέβη εκεί μαζί με άλλους ιερείς. Τότε παρουσιάστηκε μπροστά του ένας δράκος, ο οποίος προσπάθησε να πειράξει τον Άγιο. Ο Άγιος, κρατώντας το σκοινί με το οποίο καμιτσίκωνε το γαϊδούρι που τον μετέφερε, χτύπησε το θηρίο στην πλάτη και το σκότωσε, με θαυμαστό τρόπο. Οι χωρικοί έκαψαν το νεκρό κουφάρι αλλά κανείς ακόμα δεν τολμούσε να πιει από την πηγή. Ο Άγιος προσευχήθηκε και ευλόγη την πηγή, ήπιε νερό και προέτρεψε κι άλλους να δοκιμάσουν άφοβα. Έκτοτε, η πηγή αυτή διατηρούσε το πιο καθαρό και γάργαρο νερό.

Η δεύτερη εκδοχή έχει ως εξής:

Στη Γλυκή Θεσπρωτίας, όπου βρίσκονται κοντά οι πηγές του Αχέροντα και σύμφωνα με τη μυθολογία η πύλη του Κάτω Κόσμου (3), το νερό που τη διέρρεε ήταν πολύ πικρό και δεν πινόταν. Είχε γίνει γνωστό ότι ένας δράκος λύμαινε τα νερά του ποταμού και τα καθιστούσε θανατηφόρα για όποιον τολμούσε να πιει. Περνώντας από την περιοχή ο Άγιος Δονάτος, θέλησε να βοηθήσει τους κατοίκους και να τους απαλλάξει από το θηρίο. Μετέβη στις πηγές και βρήκε το δράκο, τον οποίο σκότωσε με τρόπο θαυμαστό.

Οι χωρικοί παρόλα αυτά δεν τολμούσαν να πιουν από το πικρό νερό του ποταμού. Τότε ο Άγιος προσευχήθηκε και ευλόγησε τον τόπο. Ρώτησε τους κατοίκους: Πώς ήταν πριν το νερό; Πικρό, του απάντησαν. Δοκίμασε ο ίδιος και προέτρεψε τους χωρικούς να τον μιμηθούν. Τους ξαναρώτησε: Πώς είναι τώρα το νερό; Γλυκό, του απάντησαν. Έκτοτε, αποδόθηκε στον τόπο αυτό η ονομασία Γλυκή, για το γλυκό της νερό. Η συγκεκριμένη εκδοχή του θαύματος είναι λιγότερο διαδεδομένη στα βιβλία από την προηγούμενη, ενώ διαθέτει και στοιχεία από την λαϊκή και προφορική παράδοση της περιοχής.

Τα οστά του δράκου που σκότωσε ο Άγιος Δονάτος, στο ναό της Παναγίας και του Αγίου Δονάτου στο Μουράνο της Βενετίας.

Ο ΜΕΓΑΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ

Τα νέα για αυτό το θαύμα ταξίδεψαν γρήγορα, φτάνοντας μέχρι τα αφτιά του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Μέγα. Ο αυτοκράτορας κάλεσε στην Αυλή του όλους τους επισκόπους της περιοχής, αναζητώντας ανάμεσά τους τον Άγιο Δονάτο, ο οποίος τότε ήταν ήδη επίσκοπος Ευροίας. Ο Μέγας Θεοδόσιος παρουσίασε τον Άγιο στη σύζυγό του και μαζί τον παρακάλεσαν θερμά να θεραπεύσει την μοναχοκόρη τους, την οποία είχε καταλάβει κάποιος δαίμονας.

Μάλιστα, ο αυτοκράτορας έταξε στον Άγιο ως και τη μισή προίκα της κόρης του, στην προσπάθειά του να τον πείσει να τη θεραπεύσει. Ο Άγιος προσευχήθηκε και θεράπευσε την κόρη, αλλά δεν δέχτηκε τα όσα του έταξε ο βασιλιάς. Ζήτησε μόνο ένα μικρό κομμάτι γης στην επισκοπή του, για να χτίσει έναν ναό, το οποίο του παραχωρήθηκε, εγγράφως με ευγνωμοσύνη.

Όσο ακόμα βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε μία περίοδος πλήρους ανομβρίας, ζημιογόνα για τους κατοίκους. Τότε, ο αυτοκράτορας κάλεσε και πάλι τον Άγιο και τον παρακάλεσε να φέρει βροχή. Ο Άγιος έφυγε εκτός των τειχών της πόλης και προσευχήθηκε θερμά. Τότε, λοιπόν, ανοίξανε οι ουρανοί και έριξε τόση βροχή, όπου οι κάτοικοι φοβήθηκαν για κατακλυσμό. Όταν ο Άγιος επέστρεψε στην Πόλη, δεν είχε πάνω του ούτε μία σταγόνα νερό και τα ρούχα του ήταν εντελώς στεγνά. Ύστερα, ο αυτοκράτορας χάρισε στον Άγιο αρκετό χρυσό ώστε να χτίσει το ναό που επιθυμούσε, επιστρέφοντας στην πατρίδα του.

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΝΕΚΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΟΝΑΤΟ

Ένα ακόμα ξακουστό θαύμα του Αγίου Δονάτου, είναι η ανάσταση νεκρού! Ο νεκρός κατηγορούνταν για απλήρωτα χρέη και ο δανειστής δεν επέτρεπε την ταφή του μέχρι να πληρωθεί από τα δανεικά. Ο Άγιος κάλεσε τον νεκρό να ξυπνήσει από τον ύπνο, ώστε να επιλυθεί η διαφορά που εμπόδιζε την ταφή του. Ο οφειλέτης συνομίλησε με τον δανειστή του επιλύοντας εν τέλει τη διαφορά τους. Η χρεωστική ομολογία σκίστηκε και ο δανειστής επέτρεψε την ταφή. Τότε, ο Άγιος, πρόσταξε τον οφειλέτη να κοιμηθεί ξανά, ώσπου να έρθει η κοινή Ανάσταση όλων των νεκρών.

Ο Άγιος Δονάτος διακρίθηκε για τη σοφία του, την ενάρετη ζωή και το φιλάνθρωπο έργο του. Αγωνίστηκε για την πίστη του και πάλεψε κατά του Αρειανισμού και των Πνευματομάχων. Μάλιστα, έλαβε μέρος στην Β’ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης, το 381 μ.Χ. στην οποία συμπληρώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας του 825 μ.Χ.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ

Ο Άγιος επέστρεψε στην επισκοπή του για να χτίσει τον ναό που ήθελε στο Ομφάλιο. Το Ομφάλιο ήταν γνωστή πόλη κατά την αρχαιότητα, αλλά και για αυτήν υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές σχετικά με την ακριβή τοποθεσία της. Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική μυθολογία, οι κάτοικοι της Δωδώνης καλούνταν Ομφαλιείς. Οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το Ομφάλιον βρισκόταν στην περιοχή του αρχαίου μαντείου, καθώς οι λέξη Ομφαλός σχετιζόταν με μαντεία και γύρω από αυτά υπήρχαν συνήθως χωριά που καλούνταν Ομφάλιον (βλ. Δελφοί – μαντείο – Ομφαλός της γης). Ο Άγιος Δονάτος, χτίζοντας το ναό, ετοίμασε και τον τάφο του εκεί. Κοιμήθηκε σε βαθιά γεράματα και η μνήμη του τιμάται στις 30 Απριλίου.

Ο Άγιος είναι πολιούχος της Παραμυθιάς και όλης της Μητρόπολης Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας. Μάλιστα, τα όρια της Μητρόπολης συμπίπτουν γεωγραφικά με τα όρια της αρχαίας επισκοπής Ευροίας. Ο Ιερός Ναός της Μητρόπολης είναι αφιερωμένος στον Άγιο Δονάτο, ενώ υπάρχουν πολλές εκκλησίες και μικρά εκκλησάκια προς τιμήν του. Το όνομά του είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ήπειρο και πολλοί βαφτίζονται με το όνομα Δονάτος, ειδικά στην περιοχή της Παραμυθιάς και της Γλυκής.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΛΕΙΨΑΝΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΟΝΑΤΟΥ

Το λείψανο του μυροβλήτη Αγίου βρισκόταν στο Ομφάλιον έως το 604 μ.Χ. Εκείνη την περίοδο είχαν αρχίσει πολλές βαρβαρικές επιδρομές στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου και πραγματοποιούνταν ομαδικές μεταναστεύσεις Ιλλυρικών πληθυσμών. Ο τότε επίσκοπος Ευροίας, Ιωάννης, αναγκάστηκε να μεταβεί μαζί με τον κλήρο του στην Κασσιώπη της Κέρκυρας, παίρνοντας μαζί του και το ιερό λείψανο, αναζητώντας καταφύγιο. Η Κέρκυρα βρισκόταν περισσότερο υπό την επιρροή του Πάπα, ο οποίος παρενέβη δι αλληλογραφίας εξασφαλίζοντας το δικαίωμα του επίσκοπου Ιωάννη να εγκατασταθεί στην Κέρκυρα με τους Χριστιανούς που τον ακολούθησαν και να τοποθετήσει το λείψανο στην τοπική εκκλησία, η οποία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη. Με αυτή την παρεμβολή του Πάπα επιλύθηκε το ζήτημα που πυροδοτούσε η ένσταση του τοπικού επισκόπου Alcisone.

Δε γνωρίζουμε τι μεσολάβησε ανάμεσα στον 7ο και 12ο αιώνα, όταν το λείψανο εμφανίστηκε στην Κεφαλονιά. Εκεί ξεκινάει μια νέα περιπέτεια. Ο 35ος Δόγης της Βενετίας Δομήνικος Μιχαήλ είχε ξεκινήσει μία σταυροφορία για τους Αγίους Τόπους. Κατά την επιστροφή του από την Παλαιστίνη το 1125 πέρασε από τη Χίο, όπου άρπαξε το σκήνωμα του Αγίου Ισιδώρου και από την Κεφαλονιά. Επίσης από εκεί πήρε το λείψανο του Αγίου Δονάτου και τα οστά του δράκου, που θαυματουργά σκότωσε. Αυτή η λεπτομέρεια μας παραπέμπει στην δεύτερη εκδοχή του θαύματος, όπου δεν έχουν καύση του θηρίου.

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Το λείψανο τοποθετήθηκε στο ναό της Παναγίας του Μουράνο της Βενετίας. Εκεί βρίσκονται ακόμα και σήμερα τα οστά του δράκου. Επίσης, ο ναός μετονομάστηκε σε ναό της Παναγίας και του Αγίου Δονάτου (Santa Maria and San Donato Cathedral). Αποτελεί έναν από τους παλαιότερους ναούς της Βενετίας, με έντονη βυζαντινή επιρροή στην αρχιτεκτονική της. Στις 29 Σεπτεμβρίου 2000, μέρος του ιερού λειψάνου μετεκομίσθη στην Παραμυθιά, τον ομώνυμο ναό, ύστερα από ενέργειες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Παραμυθίας κ.κ. Τίτου και του Παναγιωτάτου και Οἰκουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου. Έτσι, η μνήμη του Αγίου εορτάζεται στις 30 Απριλίου, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, ενώ η 29η Σεπτεμβρίου εορτάζεται ως ημέρα ανακομιδής των λειψάνων του.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

(1) Απέναντι από τον λόφο του Κουγκίου υπάρχει εκκλησάκι προς τιμήν του Αγίου Δονάτου. Τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα στην γύρω περιοχή. Εδώ επιβάλλεται μια σύντομη αναφορά στην ανατίναξη του Κουγκίου. Στο Κούγκι του Σουλίου, ο καλόγερος Σαμουήλ, μαζί με τα λίγα λαβωμένα παλικάρια που απέμειναν, ανατίναξε το εκκλησάκι. Αφού πρώτα είχε βάλει εντός του όσους περισσότερους Τούρκους μπόρεσε.

Οι Τούρκοι απαίτησαν από τον καλόγερο να κατεβάσει τη σημαία του και να παραδοθεί στο σουλτάνο. Σε μια ηρωική στιγμή, ανάλογη της ψυχής των Σουλιωτών, ο καλόγερος τέλεσε την τελευταία Θεία Κοινωνία για να μεταλάβει τους Σουλιώτες. Προσκάλεσε τους Τούρκους να εισέλθουν και το ανατίναξε τον μικρό Ιερό Ναό. Προτίμησε με αυτόν τον τρόπο να πεθάνει ελεύθερος και να μην υποταχθεί στους Τούρκους. Να μην παραδώσει την ελληνική σημαία και την εκκλησία του στα χέρια των αλλόθρησκων.

(2) Στους πρόποδες των όρεων της Παραμυθιάς, υπάρχει και η Ακρόπολη του Αγίου Δονάτου Ζερβοχωρίου. Ένα οχυρό που αποσκοπούσε στην εποπτεία και τον έλεγχο της κοιλάδας του Κωκυτού. Το οχυρό χτιστηκε περί το 360 π.Χ., όταν ακόμα η Ελέα αποτελούσε την πρώτη έδρα του κοινού των Θεσπρωτών, πριν από τη Γιτάνη (Τιτάνη). Η περιοχή γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τους Ύστερους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους.

Βρίσκεται μεταξύ του Νεκρομαντείου του Αχέροντα και της Παραμυθιάς. Το Νεκρομαντείο ήταν ιδιαίτερα φημισμένο καθώς ο ποταμός Αχέροντας θεωρούνταν το μονοπάτι προς τον Κάτω Κόσμο. Εκεί βρίσκονταν οι πύλες του Άδη, όπου στην Αχερουσία λίμνη ο βαρκάρης περίμενε τους νεκρούς να πληρώσουν τα ναύλα για να τους οδηγήσει στην απέναντι όχθη.

Το κάστρο, λοιπόν, καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ. Τα ρωμαϊκά στρατεύματα κατέστρεψαν επίσης και τον οικισμό της Ελέας, η οποία εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε μαζί με άλλους σημαντικούς οικισμούς των Θεσπρωτών. Κατά τους Νεότερους Χρόνους, στο εσωτερικό του φρουρίου οικοδομήθηκε εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Δονάτο. Το βασικό οικοδομικό υλικό αποτέλεσαν τα αρχαία ερείπια.

(3) Το όνομα του ποταμού Αχέροντας, έχει τη ρίζα του στη λέξη «ἄχος». Σημαίνει θλίψη, θρήνος και βαθιά λύπη. Ταιριάζει απόλυτα με την ιδέα που είχαν για τον ποταμό στην αρχαιότητα. Ότι αυτός ήταν ο δρόμος που ακολουθούσαν οι ψυχές για τον Άδη.

ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ…

Εκεί που έσμιγε ο ποταμός Αχέρων με τον Κωκυτό και τον Πυριφλεγέθοντα βρίσκονταν οι όχθες της Αχερουσίας λίμνης. Η οποία αποτελούσε την είσοδο στον κόσμο των ψυχών. Εκεί, είχε το πορθμείο του ο Χάρων και κάθε ψυχή έπρεπε να πληρώσει τον οβολό της στον βαρκάρη για να την περάσει στην απέναντι όχθη και να εισέλθει στο βασίλειο του Άδη.

Αυτός ήταν και ο λόγος που σε πολλούς τάφους βρίσκονται νομίσματα. Σε κάποιες περιοχές τοποθετούσαν από ένα νόμισμα στα μάτια του νεκρού, ώστε να έχει μαζί του το αντίτιμο. Στο σταυροδρόμι αυτών των ποταμών βρισκόταν το αρχαίο Νεκρομαντείο του Αχέροντα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, κατά τη σύγκρουση των Τιτάνων και των θεών, ο Αχέρων έδωσε νερό στους διψασμένους Τιτάνες. Έτσι προκάλεσε την οργή του Δία.

Ο Δίας, για να τον τιμωρήσει έστειλε τον Αχέροντα τόσο βαθιά, όσο απέχει ο ουρανός από τη γη, και πίκρανε τα νερά του. Εδώ, ο μύθος συναντά τη λαϊκή παράδοση για τα νερά του ποταμού. Τη δεύτερη εκδοχή του θαύματος του Αγίου Δονάτου με τον δράκο.

Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:

Έρευνα, Ιωάννα Παπαμιχαήλ, Υπεύθυνη του τομέα Εργαστηρίου Έρευνας-Βιβλιοθήκης

Share this!

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *