Μια φορά, κι έναν καιρό… υπήρξε ο Μάρκο Πόλο! Κάπως έτσι, λοιπόν, ξεκίνησε η ιστορία του! Ο Μάρκο Πόλο καταγόταν από την Βενετία, και ήταν έμπορος, και εξερευνητής. Γεννημένος το 1254, και μετά τη διάρκεια των 70 ετών της ζωής του, το έτος 1324, τα μάτια του «έσβησαν».
Γνωστός, έγινε με τα περιβόητα ταξίδια του, τα οποία είναι και καταγεγραμμένα στο βιβλίο: «Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο». Οι προορισμοί του, διήρκεσαν χρόνια, και, τα μέρη που επισκέφθηκε ήσαν: η Κεντρική Ασία και η Κίνα. Προτού αφηγηθούμε την ζωή του, ο Μάρκο Πόλο, υπήρξε «σημείο έμπνευσης» για τον Χριστόφορο Κολόμβο, και για πολλούς, ακόμα. Το όνομά του δόθηκε στο αεροδρόμιο τής Βενετίας σε ένα είδος προβάτου και πολλοί συγγραφείς και σκηνοθέτες, «υλοποίησαν» ταινίες και βιβλία βάζοντας πάντα, ο καθένας ξεχωριστά, την δική του «πινελιά». Επηρέασε, επίσης, την Ευρωπαϊκή χαρτογραφία, οδηγώντας στην δημιουργία του «Παγκόσμιου Χάρτη», του Φρα Μάουρο.
Ταξίδια της οικογένειας Πόλο. Ο Μάρκο, ακολούθησε έναν δρόμο, ήδη ανοιγμένο, από τις προσπάθειες των προγόνων του, και ειδικά του πατέρα του Νικολό και του θείου του Μαφέο. Η οικογένεια, είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με την Μέση Ανατολή για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποκτώντας αξιόλογα πλούτη και σημαντικό, κύρος. Η οικογένεια Πόλο, γύρω στο 1260, «ρευστοποίησε» την περιουσία της, στην Κωνσταντινούπολη, επένδυσε σε πολύτιμους λίθους και ξεκίνησε για τον ποταμό Βόλγα, όπου ο Μπέρκε Χαν, ηγεμόνας των δυτικών περιοχών, στην Μογγολική αυτοκρατορία, είχε την «αυλή» του στο Σαράϊ, ή στο Μπούλγκαρ. Σε αυτήν την αυλή, οι Πόλο, διπλασίασαν τα κεφάλαιά τους! Κάποια πολιτικά γεγονότα, εμπόδισαν την επιστροφή τους στη Βενετία, και έτσι, ταξίδεψαν ανατολικά προς την Μπουχάρα, ολοκληρώνοντας το ταξίδι τους, τέσσερα χρόνια αργότερα, στην πρωτεύουσα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, που πιθανότατα ήταν και η θερινή κατοικία τού «Μεγάλου Χάν». Αφού απέκτησαν φιλικές σχέσεις με τον ίδιο τον μεγάλο, τον Κουμπλάϊ Χαν, στάλθηκαν πίσω στην Ευρώπη, ως πρεσβευτές του Κουμπλάϊ στον Πάπα, μεταφέροντας επιστολές που ζητούσαν από τον τελευταίο να στείλει στον Κουμπλάϊ εκατό μορφωμένους άνδρες, «εξοικειωμένους με τις Επτά Τέχνες»! Μετέφεραν, επίσης, δώρα και τους ζητήθηκε να φέρουν πίσω λίγο λάδι από το λυχνάρι που έκαιγε στον «Πανάγιο Τάφο» τής Ιερουσαλήμ. Εν τω μεταξύ, ο Μάρκο, είχε γεννηθεί γύρω στο 1254 και απ’ ό,τι φαίνεται, μάλλον σίγουρο είναι, ότι δεν έμαθε καθόλου, ή, έμαθε ελάχιστα, Λατινικά.
Το ταξίδι του Μάρκο Πόλο στην Ασία. Όταν ο πατέρας και ο θείος του, επέστρεψαν, έμαθαν για τον πρόσφατο θάνατο του Πάπα «Κλήμεντος τού Δ΄». «Χάνοντας την υπομονή τους», γιατί περίμεναν την εκλογή νέου Πάπα, αφού πέρασαν δύο χρόνια, ξεκίνησαν ξανά, παίρνοντας, μαζί τους τον νεαρό Μάρκο (1271). Πέρασαν από την Παλαιστίνη, και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους έμαθαν ότι ο φίλος τους Τεσμπάλντο είχε εκλεγεί Πάπας, ως: «Γρηγόριος ο Ι΄». Επέστρεψαν στο Άκερ και αφού εφοδιάστηκαν με κατάλληλα διαπιστευτήρια ξεκίνησαν ξανά και έφθασαν στο Αγιάς (στη νοτιοανατολική, σήμερα, Τουρκία). Από εκεί, πέρασαν στο σημερινό βόρειο Ιράν, διασχίζοντας αφιλόξενες ερήμους, γεμάτες με ληστές, πριν φθάσουν στο Χορμούς, του Περσικού Κόλπου. Εκεί, οι Πόλο, απεφάσισαν να μην διακινδυνεύσουν, να συνεχίσουν δια θαλάσσης προς την Ινδία και πιο πέρα αλλά να προχωρήσουν δια ξηράς ως την πρωτεύουσα των Μογγόλων. Έτσι, στρεφόμενοι προς τα βορειοανατολικά, προσέγγισαν πιο φιλόξενες χώρες, όπως μια περιοχή στο Αφγανιστάν που από τα γραπτά του Μάρκο φαίνεται ότι έμειναν εκεί για έναν χρόνο. Μετά, προχώρησαν προς το Παμίρ και έφθασαν στη σημερινή «Αυτόνομη Περιφέρεια Σινκιάνγκ Ουϊγκούρ», της Κίνας. Τώρα, οι Πόλο, βρίσκονταν ‘πάνω στον «Κύριο Δρόμο τού Μεταξιού», και η μετέπειτα πορεία τους μπορεί να ακολουθηθεί ‘πάνω στην «αλυσίδα» οάσεων, και λιμνών, «σημεία σταθμοί», στον δρόμο για τα σύνορα τής Κίνας. Οι Πόλο, ταξίδευαν, κυρίως, ανάμεσα σε μουσουλμανικούς πληθυσμούς συναντώντας όμως, και ολιγαρίθμους, Νεστοριανούς Χριστιανούς, Βουδιστές, Μανιχαϊστές, και οπαδούς του Ζωροαστρισμού. Τώρα όμως, στην αχανή επαρχία Κανσού, κυριαρχούσε ένας τελείως διαφορετικός πολιτισμός με βουδιστικές, κυρίως, θρησκευτικές παραδόσεις, και κινεζικές πολιτισμικές επιρροές. Πάντως, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, ενός Ιάπωνα μελετητή, οι Πόλο βρίσκονταν ξανά στην μογγολική Αυλή, παρουσιάζοντας το «αγιασμένο λάδι», από την Ιερουσαλήμ και τις Παπικές επιστολές στον ηγεμόνα τους Κουμπλάϊ Χαν.
Η παραμονή του Μάρκο, στην Κίνα. Για τα επόμενα, 16, ή, 17 χρόνια, οι Πόλο, έζησαν στις επικράτειες του αυτοκράτορα. Δυστυχώς, το βιβλίο του Μάρκο: «Il Milione» («Ιλ μιλιόνε»), είναι μόνον βιογραφικό και αυτοβιογραφικό, και έτσι, είναι υπερβολικά δύσκολη η εξακρίβωση του πού πήγαν οι Πόλο στα χρόνια εκείνα. Γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι πολλοί ξένοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, στο μογγολικό κράτος, από τη στιγμή που οι Κινέζοι έπαψαν να εμπνέουν εμπιστοσύνη. Ήταν, επομένως, φυσικό για τους Πόλο να πετύχουν και να αποκτήσουν «τιμές», στην ετερόκλητη αυτή κοινωνία. Όμως, ποιες ιδιαίτερες υπηρεσίες προσέφεραν; Αυτά και άλλα σημεία συζητούνται για αιώνες, χωρίς να έχουν εξαχθεί, οριστικά, συμπεράσματα! Οι δύο πρεσβύτεροι Πόλο, χρησιμοποιήθηκαν, μάλλον, ως «τεχνικοί». Εμφανίζονται φευγαλέα να υπηρετούν και ως «στρατιωτικοί σύμβουλοι», κατά την πολιορκία μίας πόλης που, σύμφωνα με τον Μάρκο τελικά, καταλήφθηκε, χάρη σε κάποια, μεγάλα «λιθοβόλα», κατασκευασμένα σύμφωνα με τις οδηγίες τους! Ο Μάρκο, έφθασε στην Καθαία, πολύ νέος. Αν και γνώριζε ελάχιστα, ή, καθόλου Κινεζικά, μιλούσε μερικές από τις πολλές γλώσσες που χρησιμοποιούνταν τότε στην Ανατολική Ασία, κατά πάσα πιθανότητα Τουρκικά, «αραβοποιημένα» Περσικά, μάλλον Μογγολικά. Ο Μάρκο, κέρδισε την εύνοια του Κουμπλάϊ Χαν, ο οποίος, ευχαριστιόταν πολύ να ακούει για «παράξενες» χώρες και έστειλε, επανειλημμένα, τον Μάρκο σε διερευνητικές αποστολές, σε απομακρυσμένες περιοχές της αυτοκρατορίας. Ο Μάρκο, θεωρούσε, τον εαυτό του, «υιοθετημένο γιο», της νέας του χώρας και γι’ αυτό υπάρχουν υπεραρκετές ενδείξεις. Οι φειδωλές πληροφορίες που δίνει ο Μάρκο για τα προσωπικά του θέματα, έχουν αφήσει ένα «κενό» που βιαστικά το «γέμισαν» οι «ρομαντικοί ηρωολάτρες», παρουσιάζοντάς τον ως έναν πανέξυπνο νεαρό αυλικό, ο οποίος γοήτευε τις πριγκίπισσες και «διοικούσε» επαρχίες. Πράγματι, ο «μύθος» του Μάρκο Πόλο, «κυριαρχεί» εδώ και αιώνες, έχοντας συχνά εμπνεύσει μυθιστοριογράφους, σκηνοθέτες και δραματικούς συγγραφείς. Από την άλλη, πιο μετριοπαθείς κριτικοί, παρατηρούν ότι τα κινεζικά αρχεία της εποχής, δεν μνημονεύουν πουθενά τον Μάρκο. Με ποιο, όμως, όνομα, ήταν γνωστός; Μήπως ήταν ο Ιταλός ιεραπόστολος: Ματέο Ρίτσι; Ή: ο Λι Ματού; Ή: ο ζωγράφος Τζουζιέπε Καστιλιόνε; Η αλήθεια κρύβεται, μάλλον, κάπου στη μέση. Η έκδηλη εμπειρία του Μάρκο σε θέματα που αφορούσαν το αλάτι και η διαχείριση του μονοπωλίου του, υποδεικνύει ότι πιθανόν να είχε κάποιες αρμοδιότητες σε αυτόν τον δημοσιονομικό τομέα.
Η επιστροφή στη Βενετία. Κάποια στιγμή, γύρω στο 1292, μια Μογγόλα πριγκίπισσα, επρόκειτο να σταλεί, δια θαλάσσης, στην Περσία, για να παντρευτεί τον Αργκούν Χαν και οι Πόλο προσφέρθηκαν να την συνοδεύσουν. Φαίνεται ότι ο Κουμπλάϊ Χαν ήταν απρόθυμος να τους αφήσει να φύγουν, αλλά, τελικά, τους έδωσε την άδεια. Ο Κουμπλάϊ Χαν πλησίαζε τότε το 80ό έτος της ηλικίας του και ο θάνατός του θα μπορούσε να ήταν «επικίνδυνος», για μια μικρή ομάδα απομονωμένων ξένων. Επί πλέον, ήταν φυσικό να επιθυμούν και οι ίδιοι να ξαναδούν την πατρίδα τους, Βενετία, και τις οικογένειές τους. Έτσι, πήραν τον δρόμο του γυρισμού, αφού επιβιβάστηκαν σε έναν στόλο 14 πλοίων, και πήραν νότια πορεία. Ο στόλος, προσέγγισε την Τσάμπα (το σημερινό Βιετνάμ), κάποια νησιά και την Μαλαϊκή Χερσόνησο. Ύστερα από, πεντάμηνη παραμονή στην Σουμάτρα όπου ο Μάρκο παρατήρησε βαθύτατα εντυπωσιασμένος, ότι σε αυτή την περιοχή της Γης (νοτίως τού Ισημερινού), ο Πολικός Αστέρας έδυε, έφθασε ξανά στην Κεϋλάνη. Μετά, πέρασαν τη δυτική ακτή της Ινδίας και τη νότια Περσία, μετά, βρέθηκαν στο Χορμούζ, και τελικά, στο Χορασάν. Οι Πόλο, τελικά, ξεκίνησαν για την Ευρώπη. Οι κινήσεις τους, όμως, σε αυτό το σημείο δεν είναι εξακριβωμένες. Πιθανόν, να παρέμειναν στην Ταυρίδα. Δυστυχώς, μόλις άφησαν την Μογγολία, και πάτησαν το πόδι τους σε χριστιανική χώρα, στην Τραπεζούντα, της σημερινής Τουρκίας, έπεσαν θύματα ληστείας, και έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της κοπιαστικά κερδισμένης περιουσίας τους! Ύστερα και από άλλες καθυστερήσεις, έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη και τελικά, στην Βενετία, το 1295. Η ιστορία της «δραματικής» αναγνώρισής τους από τούς συγγενείς και τους γείτονές τους, οι οποίοι τους θεωρούσαν από πολύν καιρό νεκρούς, είναι μια από τις πιο γνωστές εμπειρίες των Πόλο!
Σύνταξις του «Il Milione» (Ιλ μιλιόνε). Λίγο μετά την άφιξή του στη Βενετία, ο Μάρκο, πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Γενοβέζους, μεγάλους αντιπάλους των Βενετών στη θάλασσα και στάλθηκε στη Γένουα, και κλείστηκε σε μια από τις φυλακές της. Εκεί, ο Βενετός περιηγητής, συνάντησε τον κατάλληλο άνθρωπο, κάποιον: Ρουστιτσέλο, από την Πίζα, αρκετά γνωστό συγγραφέα ρομαντικών μυθιστορημάτων με θέμα: την ιπποσύνη και τις παραδόσεις της. Έτσι, λοιπόν, άρχισε να του υπαγορεύει την ιστορία του. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η Φραγκοϊταλική, μια περίεργη, σύνθετη, γλώσσα, πολύ διαδεδομένη κατά τον 13ο και 14ο, αιώνα. Ευτυχώς, ο Μάρκο, γρήγορα απελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Βενετία. Φαίνεται ότι έζησε μια ήσυχη ζωή, καταφέρνοντας να αποκτήσει όχι και τόσο σημαντική περιουσία και πέθανε σε ηλικία 70 χρονών. Μια πασίγνωστη ιστορία αναφέρει ότι ζητήθηκε από τον Μάρκο, λίγες στιγμές προτού πεθάνει, να ανακαλέσει τους «μύθους», τους οποίους είχε «εφεύρει» και ανέφερε στο βιβλίο του, αλλά, η απάντησή του ήταν ότι: δεν είχε περιγράψει ούτε τα μισά απ’ όσα είχε δει στην πραγματικότητα! Είναι γνωστό ότι στην διαθήκη του άφηνε ελεύθερο έναν Τάταρο σκλάβο, ο οποίος, μάλλον, τον είχε ακολουθήσει σε όλη την διαδρομή, από την Ανατολική Ασία.
Φύση, και περιεχόμενο, του «Il Milione» (Ιλ μιλιόνε). Η πραγματική προσωπικότητα του Μάρκο, είναι κάπως «ακαθόριστη». Πρακτικά, ό,τι είναι γνωστό γι’ αυτόν, προέρχεται από το κείμενο του δικού του βιβλίου. Η παραδοσιακή άποψη είναι ότι ο Μάρκο υπαγόρευσε το κείμενο και σίγουρα, πολλά τμήματά του ακούγονται σαν μεταγραφή από προηγουμένως «ηχογραφημένο» κείμενο. Το βιβλίο, έγινε αμέσως επιτυχία! Σε μερικούς μήνες, είχε διαδοθεί σε ολόκληρη την Ιταλία! Δυστυχώς, όμως, οι άνθρωποι διάβαζαν το βιβλίο για τους δικούς τους λόγους, όχι ως ιστορικό, γεωγραφικό ή περιηγητικό, αλλά, ως μια «φανταστική μυθιστορία», στην οποία, ο Κουμπλάϊ Χαν, έπαιρνε την «θέση» του βασιλιά Αρθούρου και η Καθαία, γινόταν μια νέα επαρχία, στην «φανταστική γεωγραφία» των «ιστοριών ιπποσύνης». Από τη στιγμή που όλα αυτά συνέβαιναν πολύ πριν την ανακάλυψη τής τυπογραφίας, επαγγελματίες αντιγραφείς ή ερασιτέχνες, έγραψαν δεκάδες αντίγραφα του βιβλίου, κάνοντας και «ελεύθερες» μεταφράσεις και αποδόσεις και συχνά, προσθέτοντας ή αφαιρώντας στοιχεία από το κείμενο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει «αυθεντικό» και «πιστό» αντίγραφο του «Il Milione»! Υπάρχουν 140, περίπου, διαφορετικές χειρόγραφες αποδόσεις του κειμένου, σε δώδεκα διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους. Όλα δείχνουν ότι ο Μάρκο είχε σκεφθεί το βιβλίο ως μια εκτενή «κοσμογραφία», βασισμένη σε προσωπικές εμπειρίες, ένα βιβλίο που θα «υπερκάλυπτε» όλα τα προηγούμενα, σχετικά με την Ασία.
Η υστεροφημία του Μάρκο Πόλο. Η φήμη του Μάρκο, γνώρισε δραματικές μεταπτώσεις! Για μερικούς, ήταν μια «ιδιοφυΐα», άνθρωπος με εκπληκτική μνήμη, ευσυνείδητος παρατηρητής και επιτυχημένος αξιωματούχος στην Αυλή του Χαν. Ένας άνθρωπος που ένιωθε «σαν στο σπίτι του», στην κοσμοπολίτικη Ασία των μεγάλων Μογγόλων ηγεμόνων! Για άλλους, δεν ήταν παρά ένας «καυχησιάρης», που «κόμπαζε» συνεχώς για τον εαυτό του, ένας ευκολόπιστος στα κουτσομπολιά των λιμανιών και των αγορών, άνθρωπος με ελαχίστη παιδεία, «πενιχρή» φαντασία, και παντελή έλλειψη χιούμορ. Ένας άνθρωπος, που παρέλειψε να αναφέρει το «Μεγάλο Σινικό Τείχος», της Κίνας, τη χρήση του τσαγιού και το ιδεογραφικό πρωτότυπο της Άπω Ανατολής! Η σύγχρονη μελέτη και έρευνα, έχει δώσει ένα νέο «βάθος» και μια άλλη «προοπτική», στο έργο του Μάρκο. Είναι γενικά αποδεκτό σήμερα, ότι, αυτός ανέφερε πιστά ό,τι είδε και άκουσε, ακόμη και αν, πολλά από αυτά, ήσαν απίστευτα ή διαστρεβλωμένα. Σε κάθε περίπτωση, η αναφορά του Μάρκο, άνοιξε νέες προοπτικές στον μεσαιωνικό κόσμο. Καθώς οι Δυτικοί «ορίζοντες» «επεκτείνονταν», η «επιρροή» του μεγάλωνε συνεχώς. Η περιγραφή του, για την Ιαπωνία, έδωσε έναν ορισμένο «στόχο» στον Κολόμβο, για το ταξίδι του προς τον «δύοντα ήλιο», το 1492, ενώ, ο λεπτομερής προσδιορισμός των τόπων παραγωγής διαφόρων μπαχαρικών, ενεθάρρυνε τους Δυτικούς εμπόρους στο να αναζητήσουν αυτές τις περιοχές και να «σπάσουν» το παμπάλαιο, Αραβικό, μονοπώλιο!
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Ελίζα Ηλιάδου
