ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΛΑΒΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ

Η ελληνική μυθολογία αποτελεί κομμάτι της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων και συγκαταλέγεται στο χώρο της λαογραφίας. Ιστορίες και μύθοι που είναι παγκοσμίως γνωστοί και έχουν ασκήσει μεγάλη επιρροή στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Η διάδοση αυτών των ιστοριών δεν οφείλεται μόνο στον προφορικό λόγο αλλά και στα γραπτά κείμενα. Δυστυχώς, δε διασώζονται όλα. Εξαιτίας των κειμένων που έχουν διασωθεί, εμείς μπορούμε να γνωρίζουμε για τη θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα. Σαφώς οι ερευνητές άντλησαν πληροφορίες και από τα διασωζόμενα μνημεία.

Για τη σλαβική μυθολογία δεν υπάρχουν πολλές γραπτές πηγές, καθώς δεν υπήρξε κάποιο σύστημα γραφής πριν τον εκχριστιανισμό τους. Οι πρώτες αναφορές για τους αρχαίους Σλάβους εμφανίζονται από τους Βυζαντινούς τον 6ο αιώνα. Συνεπώς, οι θρησκευτικές παραδόσεις και η μυθολογία διαδίδονταν προφορικά από γενιά σε γενιά. Γίνεται δηλαδή λόγος για δύο λαούς που είναι ξεκάθαρος ο διαφορετικός τρόπος λατρείας των θεοτήτων τους.

Ομοιότητες μεταξύ ελληνικής και σλαβικής μυθολογίας

Ο μύθος της «κλοπής της φωτιάς»

Στις δύο μυθολογίες υπάρχουν αρκετές ομοιότητες που αφορούν τόσο τους θεούς και τις ιδιότητες τους όσο και την εξιστόρηση των μύθων. Στους δύο λαούς υπάρχει ο μύθος της κλοπής της φωτιάς.

Στην ελληνική μυθολογία, ο Τιτάνας Προμηθέας θεωρείται ο δημιουργός του ανθρώπινου είδους. Σύμφωνα με τον μύθο, ο αδερφός του, ο Επιμηθέας, αφού όρισε τα χαρακτηριστικά σε κάθε ζώο, άφησε τον άνθρωπο γυμνό και απροστάτευτο. Έτσι, ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τον Δία και τη χάρισε στους ανθρώπους για να διευκολύνουν τη ζωή τους. Αντίστοιχα στη σλαβική μυθολογία ο Perun, θεός του κεραυνού και της αστραπής, έκλεψε τη φωτιά από τον πατέρα του Svarog για να τη δώσει στους ανθρώπους. Αυτός είναι ένας λόγος που ο Perun θεωρείται ο ηγετικός θεός του κόσμου των ανθρώπων. Αυτός έλεγχε την τήρηση του θεϊκού νόμου και τους τιμωρούσε για την παράβασή του.

Εορτές και τελετές

Οι άνθρωποι φανέρωναν την πίστη τους μέσα από τις προσευχές και τις τελετουργίες. Οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν ευλαβικά τους θεούς, καθώς είχαν καθιερώσει ξεχωριστές γιορτές για τον καθένα. Ανήμερα της γιορτής, οι πολίτες ετοίμαζαν μεγάλα γλέντια με χορούς, τραγούδια, θεατρικές παραστάσεις, θυσίες ή και αθλητικούς αγώνες. Βέβαια, η κάθε πόλη είχε το δικό της ημερολόγιο και τους δικούς της θεούς-προστάτες. Ωστόσο υπήρχαν και γιορτές πανελλαδικού χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, όλοι οι Έλληνες ενωνόντουσαν για να τιμήσουν τους μεγαλύτερους θεούς. Κάποιες από αυτές τις γιορτές ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα Πύθια, τα Ίσθμια και τα Νέμεα.

Αντιστοιχώς οι Σλάβοι είχαν καθιερώσει θρησκευτικές γιορτές προς τιμήν των δικών τους θεών. Τους τιμούσαν με σεβασμό, θέλοντας να τους ευχαριστήσουν. Συνήθως οι τελετές  συμπεριελάμβαναν κάποιου είδους προσφοράς, όπως θυσίες, συνοδευόμενη από χορούς και τραγούδια. Χαρακτηριστική γιορτή, η οποία επιβιώνει μέχρι σήμερα, αποτελεί η υποδοχή της Άνοιξης. Οι κάτοικοι φτιάχνουν ένα ομοίωμα της θεάς Morena, θεά του θανάτου και του χειμώνα. Το καίνε ή το πνίγουν είτε σε μια λίμνη είτε σε ένα ποτάμι.

Διαφορές μεταξύ ελληνικής και σλαβικής μυθολογίας

Κοσμολογία

Εκτός από τις ομοιότητες που παρουσιάζουν οι δύο μυθολογίες, υπάρχουν και αρκετές διαφορές. Οι δύο λαοί έχουν διαφορετική θεωρία για το πως παρουσιάζουν τον κόσμο. Η δημιουργία του κόσμου παρουσιάζεται στο ποιητικό έργο του Ησίοδου με τίτλο «Θεογονία». Σύμφωνα με το έργο, στην αρχή υπήρχε σκοτάδι, το Χάος, από το οποίο δημιουργήθηκε η Γαία (Γη) και κάποιες άλλες θεϊκές οντότητες. Η Γαία γέννησε τον Ουρανό, τα βουνά και τη θάλασσα. Από την ένωση της με τον Ουρανό γεννήθηκαν οι Τιτάνες. Ενώ από τους Τιτάνες, τον Κρόνο και τη Ρέα, γεννήθηκαν οι θεοί. Εν τέλει, από τους θεούς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο κόσμος χωρίζεται σε τρία επίπεδα. Ο ουρανός, ο οποίος παρουσιάζεται ως μια μεγάλη σφαίρα, στηρίζεται στις πλάτες του Τιτάνα Άτλαντα. Στην επιφάνεια της Γης κατοικούν οι θεοί και οι άνθρωποι. Βέβαια, οι θεοί κατοικούν στην υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου από όπου και επιτηρούσαν τους ανθρώπους. Ενώ κάτω από τη Γη υπήρχε ο λεγόμενος Κάτω Κόσμος, δηλαδή ο κόσμος των νεκρών.

Οι Σλάβοι πίστευαν κάτι τελείως διαφορετικό. Σύμφωνα με αυτούς, το σύμπαν παρουσιάζεται ως μια μεγάλη βελανιδιά, την οποία αποκαλούσαν «Το Παγκόσμιο Δέντρο». Η κάθετη γραμμή του δέντρου χωριζόταν σε τρεις κόσμους, τους Prav, Yav και Nav. Ο κόσμος του Prav κατοικούνταν από τους θεούς, στη μέση βρισκόταν ο κόσμος του Yav όπου κατοικούσαν οι άνθρωποι και στις ρίζες του δέντρου βρισκόταν ο κόσμος του Nav, δηλαδή ο κόσμος των νεκρών.

Τόποι λατρείας

Τόποι λατρείας των αρχαίων Ελλήνων αποτελούσαν τα Ιερά, ενώ οι ναοί ξεκίνησαν να κατασκευάζονται από την ομηρική εποχή και έπειτα. Ο ναός θεωρούνταν η κατοικία του θεού μέσα στον οποίο υπήρχε το άγαλμα της τιμώμενης θεότητας. Ο βωμός και η εσχάρα για τις θυσίες ήταν τοποθετημένοι στον εξωτερικό χώρο. Κυρίως για πρακτικούς λόγους αλλά και για να μπορεί ο καπνός των θυσιών να πηγαίνει στους θεούς. Η αρχιτεκτονική των ναών έχει ξεχωρίσει μέσα στο χρόνο, αποδεικνύοντας σε όλη την ανθρωπότητα το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού.

Όπως ειπώθηκε παραπάνω, οι γραπτές πηγές ήταν λίγες. Συνεπώς λίγα πράγματα είναι γνωστά και για τους χώρους λατρείας των αρχαίων Σλάβων. Μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα, το πιο πιθανό είναι η λατρεία και οι θυσίες να πραγματοποιούνταν σε ανοιχτά μέρη. Ωστόσο, έχουν βρεθεί τρία κτίσματα που λειτουργούσαν ως ειδωλολατρικοί ναοί. Αυτοί οι ναοί βρίσκονται στο Κίεβο της Ουκρανίας, στη πόλη Arcona της νήσου Rugen στη Βαλτική θάλασσα και στη πόλη Ptuj της Σλοβενίας.

Αγάλματα και ειδώλια θεών

Η άριστη τεχνική των αρχαίων Ελλήνων δε φαίνεται μόνο στην αρχιτεκτονική των ναών αλλά και στη γλυπτική. Τα ειδώλια και τα αγάλματα αποτελούσαν λατρευτικά αντικείμενα αφού επί των πλείστων απεικόνιζαν κάποια θεότητα. Κατασκευάζονταν από πέτρα, μέταλλο και μάρμαρο. Αξιοσημείωτα είναι η ρεαλιστική μορφή που τους έδινε ο καλλιτέχνης, οι πολλές λεπτομέρειες και τα χρώματα. Επιπλέον, οι θεϊκές μορφές στα αγάλματα έχουν κοινά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, κάτι που φανερώνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πολύ κοντά τους τους θεούς.

Αντίθετα τα ειδώλια των θεοτήτων των αρχαίων Σλάβων ήταν ξύλινα και πέτρινα και τοποθετούνταν σε διάφορους χώρους, όπως σε λόφους, όχθες και ποταμούς. Εκτός από τα μικρά είδωλα θεοτήτων, υπήρχαν και τα  λεγόμενα «Balwan». Η λέξη χρησιμοποιούταν για να περιγράψει έναν πυλώνα, ένα άγαλμα ή ένα τοτέμ. Οι αρχαίοι Σλάβοι τα έχτιζαν για να τιμήσουν τις θεότητες. αργότερα εξελίχθηκαν για να αντιπροσωπεύσουν ήρωες, περιοχές και αφιερώματα. Όμως η κάθε σλαβική φυλή είχε ένα τοτέμ ζώου, το οποίο θεωρούσαν ως προστάτη- ιερό ζώο. Το πιο σύνηθες τοτέμ ζώου ήταν ο λύκος. Πίστευαν ότι ο λύκος είναι ένα ζώο δύναμης και σοφίας, καθώς ήταν συνδεδεμένο με πολλούς θεούς.

Σκάνερε και προχώρησε στην έρευνα:

Γεωργία Γαϊδατζή, Δημοσιογράφος