Σε περίπου 30 χλμ απόσταση από την πόλη της Θεσσαλονίκης, ένα πολύ καλά κρυμμένο μυστικό, που παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες για την καταστροφή του και παρά την αδιαφορία των τοπικών αρχών για την ανάδειξή του, επέζησε και είναι εδώ για να μας θυμίζει κάτι από την ιστορία μας. Αναφέρομαι φυσικά στον ναό Πέτρου και Παύλου, καθώς και στο περίφημο νεκροταφείο των Βογόμιλων, ένα σύμπλεγμα οθωμανικής, ορθόδοξης και μεσαιωνικής λατρείας.
Περίπου 500 μέτρα πριν τη Χαλκηδόνα, συναντάμε μια μικρή πέτρινη εκκλησία που κάποιοι ονομάζουν Ζωοδόχου πηγής και κάποιοι Πέτρου και Παύλου.Μάλιστα, λέγεται ότι προϋπήρχε εκεί μια ακόμα παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Ελεούσας, στα θεμέλια της οποίας χτίστηκε ο μετέπειτα ναός, ο οποίος χρονολογείται από την μεταβυζαντινή περίοδο. Δίπλα της υπάρχει ένας μιναρές, απομεινάρι που μαρτυρά το πέρασμα των Οθωμανών από την περιοχή και στον περίβολο της εκκλησίας, ένα νεκροταφείο μοναδικό στην Ελλάδα. Οι κέλτικοι πέτρινοι σταυροί που σηματοδοτούν τους τάφους είναι διάσπαρτοι στο χώρο, από τους οποίους κάποιοι είναι μισοθαμμένοι στο έδαφος και κάποιοι κατεστραμμένοι.
Σημαντικές πληροφορίες και ημερομηνίες
α) Το νεκροταφείο αυτό ανήκει στους Βογόμιλους, μια αίρεση που άκμασε στο Βυζάντιο από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα. Οι Βογόμιλοι εμφανίστηκαν στη Βουλγαρία γύρω στο 950 μ.Χ και πέρα από την επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα Βαλκάνια, το βογομιλικό κίνημα επεκτάθηκε μέχρι την Ιταλία, τη Ρινανία (Γερμανία) και τη Γαλλία.
β) Κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας των Βογόμιλων αποτελούσε η πεποίθηση ότι ο ορατός, υλικός κόσμος κυβερνάται από τον Σατανά. Απέρριπταν την ιεραρχία της διοικούσας εκκλησίας και θεωρούσαν εσφαλμένα τα δόγματα που αφορούσαν μεταξύ άλλων στην απόδοση τιμής στις ιερές εικόνες, στο σταυρό και τα ιερά λείψανα, τα οποία θεωρούσαν ειδωλολατρεία και στους αγίους.
γ) Δεν αποδέχονταν τα εκκλησιαστικά μυστήρια, τον νηπιοβαπτισμό, τη Θεία Ευχαριστία και τα δόγματα περί Αειπαρθένου και Θεοτόκου, της μητέρας του Ιησού Χριστού, θεωρούσαν τους ναούς της επίσημης Εκκλησίας ως κατοικίες δαιμόνων και καταδίκαζαν δραστηριότητες που έφερναν τον άνθρωπο κοντά στην ύλη, όπως η κρεατοφαγία και η οινοποσία και τηρούσαν αυστηρές νηστείες.
δ) Στη διάρκεια των αιώνων, υπέστησαν διωγμούς και διώξεις από τα κράτη που εκείνη την περίοδο ταυτιζόταν με τις απόψεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά τον 15ο αιώνα και την εμφάνιση των Οθωμανών, οι Βογόμιλοι σιγά σιγά οδηγήθηκαν στην αφάνεια. Ίχνη από τις παραδόσεις και τα έθιμά τους εντοπίζουμε σήμερα στην Βοσνιακή Εκκλησία και στην Προτεσταντική μεταρρύθμιση.
ε) Σημαντικές φθορές υπέστησαν αργότερα από τυμβωρύχους και επιτήδειους που στην προσπάθειά τους να βρουν κρυμμένους θησαυρούς, κατέστρεψαν αρκετούς από τους σταυρούς. Ευτυχώς το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε διατηρητέο το νεκροταφείο της Χαλκηδόνας για να αφεθεί όμως έκτοτε στην τύχη του.
στ) Χαρακτηριστικό παράδειγμα Βογομιλικών μνημείων όπως αυτό της Χαλκηδόνας, αποτελεί το νεκροταφείο στην Παλιά Πέλλα Γιαννιτσών με πάνω από 50 σταυρούς, το οποίο μετά από επιθυμία του τοπικού ιερέα καταστράφηκε για να χτιστεί εκεί μια καινούρια εκκλησία.
Και αν για πολλούς φαίνεται παράξενο πως άντεξαν αυτοί οι σταυροί στο πέρασμα των χρόνων και δεν καταστράφηκαν από φανατικούς χριστιανούς που σε αρκετές ιστορικές στιγμές συνήθιζαν να χτίζουν εκκλησίες στα ερείπια αρχαίων ελληνικών ναών και να καταστρέφουν καθετί μη ορθόδοξο. Την απάντηση δίνει η βάση του μιναρέ που σώζεται λίγα μέτρα πιο πέρα. Στα τέλη του 14ου αιώνα, με την έλευση των Οθωμανών, η παλιά Βυζαντινή Εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Κάποιοι από τους κατοίκους της περιοχής ήταν νεοφερμένοι Τούρκοι αλλά ανάμεσά τους υπήρχαν και πρώην Βογόμιλοι της Μακεδονίας που εξισλαμίστηκαν, οπότε και σεβάστηκαν τους τάφους των προγόνων τους και τα σύμβολα της <<παλιάς θρησκείας>> τους. Έτσι, οι μεσαιωνικοί τάφοι παρέμειναν σχεδόν ανέπαφοι μέχρι το 1923,οπότε και οι μουσουλμάνοι έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών στην Τουρκία.
Ευτυχώς το νεκροταφείο της Χαλκηδόνας επέζησε για να μας θυμίζει με την παρουσία του το πέρασμα των Βογόμιλων από τα μέρη μας ελπίζοντας πως με τις ανάλογες ενέργειες από τον δήμο θα μπορούσε μελλοντικά να αποτελεί πόλο έλξης πολλών τουριστών καθώς και να αποφέρει κέρδη στην περιοχή και εργασία στους κατοίκους της.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Στέλλα Ταμπάκη
