Ακόμη και σήμερα, η ζωή των Ιρανών γυναικών δεν θεωρείται εύκολη, αφού καθορίζεται από αυστηρούς νόμους και απαγορεύσεις. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι μια χώρα με αντιλήψεις και τρόπο ζωής πολύ διαφορετικό. Αν και αποτελεί ένα θεοκρατικό κράτος, για αρκετά χρόνια δεν είχε καμία διαφορά με τα υπόλοιπα αναπτυσσόμενα δυτικά κράτη. Σύμφωνα με τον νόμο, οι γυναίκες είναι ίσες με τους άνδρες. Αυτό βέβαια ισχύει στη θεωρία. Στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά και συγκεκριμένα με τα θέματα που αφορούν την ηθική.
Ιστορική Αναδρομή
Από το 1925-1979, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, οι γυναίκες σημείωσαν σημαντική πρόοδο. Κατάφεραν να αποκτήσουν μια σειρά από δικαιώματα, καθώς και να κερδίσουν μια ισάξια θέση με αυτήν των ανδρών μέσα στη κοινωνία. Απέκτησαν δικαιώματα που αφορούσαν τόσο τους χώρους της εκπαίδευσης και της εργασίας, όσο και της οικογενειακής προστασίας. Πιο συγκεκριμένα, μπορούσαν να ζητήσουν διαζύγιο, να κερδίσουν την επιμέλεια των παιδιών ενώ ακόμη και η ηλικία γάμου για τα κορίτσια αυξήθηκε από 13 σε 18 ετών.
Ο Παχλαβί προχώρησε σε μια σειρά οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, ώστε να μετατρέψει το Ιράν σε σύγχρονη παγκόσμια δύναμη. Ωστόσο, η αυταρχική του διακυβέρνηση, τα φαινόμενα διαφθοράς και η έντονη ανάμιξη ξένων δυνάμεων προκάλεσαν την αντίδραση του λαού και συνεπώς την εκδήλωση της Ιρανικής Επανάστασης του 1979.
Πολλές ήταν οι γυναίκες που πήραν μέρος στην επανάσταση και όλες ανεξαρτήτως ηλικίας ενώθηκαν. Το Ιράν έγινε Ισλαμική Δημοκρατία με ηγέτη τον Αγιατολάχ Χομεϊνί. Η βασική προτεραιότητα του νέου ηγέτη ήταν να επαναφέρει την ισλαμική παράδοση σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Έτσι, ισλαμική επανάσταση σταδιακά μετατράπηκε σε αγώνα κατά της γυναικείας χειραφέτησης. Ο Χομεϊνί παίρνοντας τα ηνία του κράτους άλλαξε τους νόμους σχετικά με τη θέση της γυναίκας.
Εκπαίδευση
Από τις αρχές του 20ου αιώνα οι γυναίκες, κυρίως οι ευκατάστατες, αρχίζουν να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Τα μαθήματα πραγματοποιούνταν στο σπίτι από δασκάλους ή σε ιδιωτικά και όχι μικτά σχολεία. Τα κύρια μαθήματα που διδασκόντουσαν ήταν γραφή, ανάγνωση, λογοτεχνία, περσικά, αραβικά και γαλλικά. Για πρώτη φορά οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση σε ανώτατες σχολές το 1936. Εκείνη τη χρονιά 70 γυναίκες εισήχθησαν στα πανεπιστήμια.
Τις δεκαετίες του 1960-70 ο Σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί αποσκοπώντας στη δυτικοποίηση της χώρας, ενθάρρυνε ιδιαίτερα τη μόρφωση των γυναικών. Πλέον μπορούσαν να φοιτήσουν σε δημόσια αλλά και σε μικτά σχολεία. Για αυτόν τον λόγο ο αριθμός των μορφωμένων κοριτσιών ήταν μεγαλύτερος από άλλες χρονιές. Σημειώνεται ότι το 1971 από τον συνολικό γυναικείο πληθυσμό, το 26,3% είναι μορφωμένο τελειώνοντας και το πανεπιστήμιο. Σήμερα όλοι έχουν δικαίωμα και πρόσβαση στην εκπαίδευση. Έμφαση στην εκπαίδευση δόθηκε και μετά την επανάσταση, όπου κύριο μέλημα της τότε νέας κυβέρνησης ήταν ο εξισλαμισμός του εκπαιδευτικού συστήματος.
Χώρος εργασίας
Οι κύριες ενασχολήσεις των Ιρανών γυναικών ήταν η ανατροφή των παιδιών και το νοικοκυριό. Γύρω στο 1900 λόγω κάποιων οικονομικών μεταρρυθμίσεων η γυναίκα βγήκε στην αγορά και άρχισε να εργάζεται εκτός σπιτιού. Η εργασία γίνεται κάτω από την ανδρική φιγούρα και ο μισθός προορίζεται μόνο για το καλό της οικογένειας. Γενικά το γυναικείο εργατικό δυναμικό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομία της χώρας, καθώς συνέβαλε στην αύξηση παραγωγής χαλιών, το οποίο αποτελεί το κύριο προϊόν εξαγωγής στη δύση. Εκτός από την παραγωγή χαλιών, οι γυναίκες δούλευαν ως πωλήτριες σε τοπικές αγορές, μοδίστρες και στη βιομηχανία στην παραγωγή ενδυμάτων και υποδημάτων.
Φυσικά, η εργασία διέφερε από περιοχή σε περιοχή. Οι γυναίκες των ανώτερων τάξεων συνήθως δούλευαν στη βιομηχανία, ενώ των κατώτερων τάξεων δούλευαν στα χωράφια. Όσο υπήρχε ανάπτυξη στο χώρο της οικονομίας, τόσο η εργασία των γυναικών βελτιωνόταν. Δε βελτιώθηκε μόνο το περιβάλλον εργασίας αλλά οι γυναίκες άρχισαν να ασχολούνται και με τον δημόσιο τομέα, καθώς απέκτησαν οικονομική ανεξαρτησία.
Τις δεκαετίες 1960-70 η ενασχόληση με τη γεωργία και τη βιομηχανία μειώθηκε, ενώ αυξήθηκε κατά πολύ η εργασία στον δημόσιο τομέα. Οι γυναίκες μπορούν να εργαστούν πλέον ως δασκάλες, νοσοκόμες, γραμματείς, υπάλληλοι σε τράπεζες, εστιατόρια και ξενοδοχεία. Ο μισθός καθορίζεται από το είδος της εργασίας και την ηλικία. Οι γυναίκες στο Ιράν συνεχίζουν και σήμερα να είναι παρούσες στον χώρο εργασίας με την ύπαρξη περισσότερων περιορισμών. Μάλιστα, σύμφωνα με το άρθρο 1117 του Αστικού κώδικα, ο άντρας μπορεί απαγορεύσει στη γυναίκα του να εργαστεί. Αυτό συμβαίνει αν ο ίδιος κρίνει ότι κάτι τέτοιο θίγει την οικογένειά του ή την αξιοπρέπειά του.
Πολιτική και δικαιώματα
Οι Ιρανές λόγω της κατώτερης θέσης τους έναντι των ανδρών δεν είχαν ελευθερίες ούτε δικαιώματα. Η γέννηση ενός κοριτσιού δεν αποτελούσε χαρμόσυνο νέο, τον πατέρα τον διέτρεχε απογοήτευση και ντροπή, ενώ τη μητέρα φόβος γνωρίζοντας τη δύσκολη ζωή που θα περνούσε το κορίτσι. Αντίθετα η γέννηση ενός αγοριού έφερνε χαρά στην οικογένεια και γιορταζόταν. Οι ασχολίες των γυναικών ήταν η ανατροφή των παιδιών και το νοικοκυριό. Μέχρι και οι μετακινήσεις τους ήταν περιορισμένες. Τις περισσότερες φορές για να κυκλοφορήσουν έπρεπε να συνοδεύονται από μια ανδρική φιγούρα.
Η θέση της γυναίκας άρχισε να αναβαθμίζεται, όταν ξεκίνησε να εργάζεται και εκτός σπιτιού. Ειδικότερα μετά τις μεταρρυθμίσεις στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην παγκόσμια αγορά και στην πολιτική οι γυναίκες απέκτησαν αυτονομία και έναν πιο ενεργό ρόλο στη κοινωνία. To 1963 αναγνωρίστηκαν επίσημα ως πολίτες. Πλέον είχαν δικαίωμα να ψηφίζουν, να ζητούν και να παίρνουν διαζύγιο και να έχουν τη δική τους περιουσία.
Σήμερα οι γυναίκες συνεχίζουν να έχουν έναν ενεργό ρόλο στη πολιτική ζωή της χώρας. Υπάρχουν εκλεγμένες γυναίκες στο κοινοβούλιο, αν και δυστυχώς αποτελούν μια μειοψηφία σε σύγκριση με τον συνολικό αριθμό των 290 βουλευτών. Μέχρι και σήμερα δεν τους επιτρέπεται να θέτουν υποψηφιότητα για την Προεδρεία. Όσες το προσπάθησαν απορρίφθηκαν από το Συμβούλιο των Φρουρών, δηλαδή το σώμα που επιτηρεί τις εκλογές και αξιολογεί τους υποψήφιους.
Ενδυμασία
Οι μεταρρυθμίσεις του Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί με σκοπό τη δυτικοποίηση της χώρας επέφεραν αλλαγές και στις ενδυματολογικές προτιμήσεις των γυναικών. Αφότου οι γυναίκες άρχισαν να εργάζονται σε δημόσιες υπηρεσίες, κυρίως οι υψηλές και μεσαίες τάξεις γυναικών, αντικατέστησαν το «chador» με παντελόνια, τζιν και μίνι φούστες. Επιπλέον, σταμάτησαν να φορούν «hijab», δηλαδή τη μαντήλα, στα μαλλιά τους η οποία συμβόλιζε την υποταγή τους στους άνδρες.
Με την επανάσταση του 1979 το ιδανικό πρότυπο των γυναικών άλλαξε. Η γυναίκα έπρεπε να είναι ευσεβής μουσουλμάνα και ταυτόχρονα αγωνίστρια. Η μαντήλα θεωρήθηκε ένα από τα ισχυρά σύμβολα της επανάστασης και του ισλαμισμού. Στις 6 Μαρτίου 1979 ο Χομεϊνί έβγαλε διάταγμα να γίνει η μαντήλα ξανά υποχρεωτική, καθώς επανέφερε τα chador και τα φαρδιά παντελόνια σκούρας απόχρωσης. Με αυτόν τον τρόπο κατήργησε τα ρούχα που άφηναν ακάλυπτα τον λαιμό, τα αυτιά, τα χέρια, τα πόδια και το μπούστο. Η μη τήρηση του νέου ενδυματολογικού κώδικα τιμωρούνταν με 6 έως 10 μέρες φυλάκιση ή σε ακραίες περιπτώσεις με μαστίγωμα και λιθοβολισμό.
Σήμερα ο ενδυματολογικός κώδικας είναι πιο ελαστικός. Οι νέες γυναίκες αν και ακολουθούν πιστά τον νόμο, παράλληλα ακολουθούν και τη μόδα. Εκτός από το μαύρο και γενικώς τις σκουρόχρωμες αποχρώσεις, επιλέγουν και άλλους χρωματικούς συνδυασμούς. Πολλές επιλέγουν να φορέσουν «Manteau», που είναι το μακρύ παλτό, αντί για chador και καλύπτουν τα μαλλιά τους με ένα σάλι. Επιπλέον, φορούν το συγκεκριμένο παλτό ακόμα και σε πιο κοντό μήκος, χωρίς κουμπιά πάνω από ένα πουκάμισο και τζιν ή φούστα. Φυσικά, τα μαλλιά τους είναι πάντα καλυμμένα με πολύχρωμες μαντήλες. Ο κώδικας ενδυμασίας πρέπει να τηρείται στους δημόσιους χώρους, ενώ ακόμα και οι ταξιδιώτες θα πρέπει να ακολουθούν τον κώδικα με το που κατέβουν από το αεροπλάνο.
Γεωργία Γαϊδατζή, Δημοσιογράφος
