O Ιταλός Enrico Fermi (1901-1954) ήταν ένας από τους λαμπρότερους φυσικούς του 20ού αιώνα. Ήταν ο πρώτος που κατάφερε να διασπάσει το άτομο και το 1938 έλαβε το βραβείο Νόμπελ για την προσφορά του στην Επιστήμη. Ένα από τα ζητήματα που τον απασχολούσαν πέραν του αυστηρώς επιστημονικού πεδίου του ήταν η ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Ο Φέρμι αναρωτήθηκε σχετικά με το τεράστιο μέγεθος του σύμπαντος και την απουσία ενδείξεων για την ύπαρξη άλλων πολιτισμών. Το επονομαζόμενο Παράδοξο του Φέρμι αναφέρεται ακριβώς σε αυτό. Υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να είχαμε έρθει ήδη σε επαφή με τους εξωγήινους αν αυτοί υπήρχαν – διότι αναπόφευκτα θα είχαν εποικίσει τον Γαλαξία με διαστρικά ταξίδια – αλλά το γεγονός ότι δεν έχουμε δει κανένα τους ίχνος, κάνει την αναζήτησή τους είναι άσκοπη. Το παράδοξο αυτό δε θεωρείται απόδειξη για τη μη ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών, ωστόσο συνέβαλε σημαντικά στην αναστολή της αναζήτησης εξωγήινης ζωής.
Ας δούμε πιο αναλυτικά τους πυλώνες πάνω στους οποίους στήριξε ο Φέρμι τον προβληματισμό του. Το γνωστό σε εμάς σύμπαν έχει διάμετρο 90.000.000.000 έτη φωτός και μέσα σε αυτό υπάρχουν τουλάχιστον 100.000.000.000 γαλαξίες, καθένας εκ των οποίων διαθέτει από 100.000.000.000 έως 1.000 δισεκατομμύρια αστέρια. Η μορφή τους μοιάζει πολύ με αυτή των πλανητών, και υπολογίζεται ότι σε αυτό το αχανές σύμπαν υπάρχουν τρισεκατομμύρια πλανήτες οι οποίοι ευνοούν την ύπαρξη ζωής. Αυτό σημαίνει ότι δυνητικά υπάρχουν πολλές πιθανότητες να αναπτυχθεί ζωή κάπου πολύ μακριά από εμάς. Ωστόσο που βρίσκονται όλοι; Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα μεγέθη ο Φέρμι υποστήριξε πως αν υπήρχε άλλος πολιτισμός πέρα από τον δικό μας, αναπόφευκτα θα είχαμε έρθει ήδη σε επαφή.
Από την άλλη πλευρά όμως, ίσως το τεράστιο μέγεθος του σύμπαντος να ευθύνεται που ενώ ενδεχομένως υπάρχει ζωή πέρα από τη Γη, δεν την έχουμε γνωρίσει. Είναι γεγονός ότι η τεχνολογία μας στα διαστημόπλοια αναπτύχθηκε μόλις τα τελευταία 50 χρόνια. Ακόμα και αν διαθέταμε υπερσύγχρονα μέσα, θα απαιτούνταν δισεκατομμύρια χρόνια για να επισκεφθούμε μακρινούς γαλαξίες.
Ας περιοριστούμε όμως στο δικό μας γαλαξία. Υπάρχουν 20.000.000.000 αστέρια που μοιάζουν με τον ήλιο και το 1/5 από αυτούς έχει τουλάχιστον έναν πλανήτη με συνθήκες που ευνοούν την ύπαρξη ζωής. Αν υποθέσουμε ότι από όλους αυτούς τους πλανήτες το 0,1% φιλοξενεί ζωή, τότε πρέπει να υπάρχουν 1.000.000 τέτοιοι πλανήτες στο δικό μας γαλαξία. Η ηλικία του γαλαξία μας αγγίζει τα 13.000.000.000 έτη. Η Γη είναι μόλις 4.000.000.000 ετών ωστόσο πριν από αυτήν υπήρχαν άλλοι πλανήτες στους οποίους θα μπορούσε να αναπτυχθεί ζωή. Εάν είχε υπάρξει τουλάχιστον ένας τέτοιος πολιτισμός πριν από εμάς, θα είχε φτάσει στο δικό μας τεχνολογικό επίπεδο τουλάχιστον μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν.
Ο Ρώσος αστρονόμος Νικολάι Καρντάσεφ (Nikolai Kardashev) πρότεινε μια κλίμακα η οποία κατατάσσει έναν πολιτισμό σύμφωνα με την ενέργεια που είναι σε θέση να καταναλώνει και να χειραγωγεί, η οποία και αντιστοιχεί ταυτόχρονα στο βαθμό εξάπλωσης του πολιτισμού αυτού στον Κόσμο. Με την επέκταση της κλίμακας Καρντάσεφ και πριν τη μονάδα προκύπτει μέτρο αξιολόγησης και του ανθρώπινου πολιτισμού στην ιστορία του. Η βασική βαθμονόμηση γίνεται με βάση τρεις ενεργειακές θέσεις στην κλίμακα που αντιστοιχούν στην ικανότητα πλήρους διαχείρισης των ενεργειακών πόρων ενός πλανήτη που κατοικείται (τύπος Α), του άστρου του αντίστοιχου ηλιακού συστήματος (τύπος Β) και του γαλαξία του (τύπος Γ). Σύμφωνα με αυτή τη βαθμονόμηση, το 2012 ο ανθρώπινος πολιτισμός βρισκόταν στο 0,72 της κλίμακας, ενώ σύμφωνα με σχετικούς υπολογισμούς, πιθανώς να φτάσουμε τον Τύπο Α σε 100 – 200 χρόνια, τον Τύπο Β σε μερικές χιλιάδες χρόνια (κατά την εκτίμηση του Φρήμαν Ντάυσον, γύρω στο έτος 11.200) και τον Τύπο Γ σε 100.000 έως 1 εκατομμύριο χρόνια.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι 1.000.000 πλανήτες στο Γαλαξία θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ζωή δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τη Γη, τότε θα έπρεπε να υπάρχει τουλάχιστον ένας πολιτισμός τύπου Γ, με δεδομένο ότι είχε όλα αυτά τα δισεκατομμύρια χρόνια για να εξελιχθεί και να φτάσει σε αυτό το επίπεδο. Αν μπορούσαμε να φτιάξουμε διαστημόπλοια που να συντηρούν έναν πληθυσμό για 1000 χρόνια, θα καταφέρναμε να αποικίσουμε όλο τον γαλαξία μέσα σε 2.000.000 χρόνια. Οπότε αν απαιτούνται 2.000.000 χρόνια για την αποίκιση όλου του γαλαξία και πιθανώς υπάρχουν εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια πλανήτες σε αυτόν τον γαλαξία οι οποίοι διαθέτουν ζωή, και αυτοί με τη σειρά τους είχαν πολύ περισσότερο χρόνο από εμάς για να αναπτυχθούν, τότε πού βρίσκονται όλοι; Αυτό είναι το παράδοξο του Φέρμι, το οποίο θέτει ένα ερώτημα και ακόμα κανείς δεν έχει βρει την απάντηση. Μπορούμε να κάνουμε μόνο εικασίες για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής, για το πώς εξελίσσεται ένας πολιτισμός και πώς μπορεί να έρθει το τέλος του.
Ίσως κάνουμε λάθος που αναρωτιόμαστε για την ύπαρξη ζωής σύμφωνα με αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως ζωή ή πολιτισμό. Ίσως υπάρχουν διαφορετικές μορφές ζωής που ακόμα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ή να επικοινωνήσουμε, ίσως ακόμα να είναι καλύτερα να μη συναντηθούμε. Όπως και να ‘χει, το παράδοξο του Φέρμι και οι προβληματισμοί που το συνοδεύουν επηρέασαν πολύ τη διάθεση του ανθρώπου στην αναζήτηση εξωγήινων, συμβάλλοντας στην καταστολή πολλών ερευνητικών προγραμμάτων για την ύπαρξη ζωής στο διάστημα.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Ιωάννα Παπαμιχαήλ (υπεύθυνη του τομέα Εργαστηρίου Έρευνας-Βιβλιοθήκης)
