Η τέχνη είναι ένας τρόπος έκφρασης για τον κάθε καλλιτέχνη. Αυτήν τη δυνατότητα εκμεταλλεύτηκαν πολλοί ζωγράφοι και πέρα από τους εμφανής συμβολισμούς των έργων τους ενσωμάτωσαν και μερικούς κρυφούς στους πίνακες τους που είτε είναι δύσκολο να φανούν με γυμνό μάτι, είτε χρειάζονται παραπάνω ανάλυση και παρατήρηση. Παρακάτω θα παρατεθούν τέτοιοι πίνακες αναδεικνύοντας τους κρυφούς συμβολισμούς που πιθανολογείται ότι έχουν.
Εξώστης καφενείου τη νύχτα- Βαν Γκογκ
Ο πίνακας αυτός πρόκειται για μια ελαιογραφία του Ολλανδού καλλιτέχνη Βίνσεντ βαν Γκογκ. Παρόλο που δεν φέρει την υπογραφή του, έχει αναφέρει το συγκεκριμένο έργο σε τρία γράμματα. Δημιουργήθηκε στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο του 1888. Σήμερα, ο πίνακας βρίσκεται στο Μουσείο Kröller-Müller στο Ότερλοο της Ολλανδίας. Ακόμη δύο τίτλοι με τους οποίους είναι γνωστός ο πίνακας είναι «Εξώστης καφενείου στην Πλατεία ντυ Φόρουμ” και «Καφενείο το απόγευμα». Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τα αστέρια έχουν τοποθετηθεί με βάση τα αστρονομικά δεδομένα.
Πάνω στο συγκεκριμένο έργο υπάρχει η θεωρία πως αυτό σχετίζεται με τον Μυστικό Δείπνο. Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τις καταβολές του καλλιτέχνη ο οποίος ασχολούνταν με την θρησκεία και πολλοί πίνακές του είχαν στοιχεία από τον χριστιανισμό.
Έχοντας ως βάση τον πίνακα, παρατηρεί κανείς πως ανάμεσα στα τραπεζάκια και τους ανθρώπους που κάθονται εκεί υπάρχει μια φιγούρα η οποία θυμίζει τον Χριστό αλλά που με μια πρώτη ματιά είναι ο σερβιτόρος. Ακριβώς πίσω του, στο παράθυρο, σχηματίζεται ένας σταυρός. Επίσης, αν μετρήσει κανείς τα άτομα στο χώρο του καφενείου θα δει πως πρόκειται για 12, όσοι και οι μαθητές του Ιησού.
Μυστικός Δείπνος- Ντα Βίντσι
Ο Μυστικός Δείπνος αποτελεί έργο του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ύστερα από παραγγελία του δούκα Λουδοβίκου Σφόρτσα τον 15ο αιώνα. Η τοιχογραφία βρίσκεται στο Μιλάνο της Ιταλίας, στην τραπεζαρία του μοναστηρίου Σάντα Μαρία Ντέλλε Γκράτσιε. Το έργο αυτό έχει μεγάλη θρησκευτική και καλλιτεχνική αξία. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αναφέρουν πως υπάρχουν κρυφοί συμβολισμοί στην τοιχογραφία.
Ο μύθος αναφέρεται στο Άγιο Δισκοπότηρο, σκεύος το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τον Ιησού στον Δείπνο αλλά και στον οποίο συγκεντρώθηκε το αίμα και ο ιδρώτας του, αφού δόθηκε στον Ιωσήφ της Αριμαθαίας, όταν τον κατέβαζε από τον Σταυρό. Αν προσέξει κανείς στα αριστερά της εικόνας, πίσω από τους δύο πρώτους μαθητές που απεικονίζονται από τα αριστερά, θα παρατηρήσει κανείς ένα σκιαγράφημα που θυμίζει δισκοπότηρο. Αναπτύχθηκε έτσι η θεωρία ότι ο Ντα Βίντσι με αυτόν τον τρόπο ήθελε να κάνει αναφορά μέσω του κρυφού συμβολισμού στο Άγιο Δισκοπότηρο.
Υπάρχει επίσης η θεωρία πως ο πίνακας κρύβει μια μελωδία. Ένας Ιταλός μουσικός παρατήρησε πως τα ρολά στο τραπέζι και τα χέρια λειτουργούν ως νότες. Το αποτέλεσμα είναι το εξής:
Μόνα Λίζα- Ντα Βίντσι
Συνεχίζοντας με έργο του Ντα Βίντσι, θα μιλήσουμε για την Μόνα Λίζα(Τζοκόντα). Η ελαιογραφία αυτή που πρόκειται για προσωπογραφία, ολοκληρώθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα. Η γυναίκα που απεικονίζεται είναι η Λίζα ντελ Τζιοκόντο, γυναίκα του εύπορου έμπορου μεταξιού Φραντσέσκο ντελ Τζιοκόντο και αποτελούσε παραγγελία για το καινούριο τους σπίτι αλλά και τον ερχομό του δεύτερου παιδιού τους.
Ένα από τα μεγάλα μυστήρια παγκοσμίως αποτελεί το μειδίαμα στα χείλη της, γύρω από το οποίο έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και έρευνες. Απειροελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για το απεικονιζόμενο πρόσωπο για αυτό και δεν ήταν εύκολο να κατανοηθεί τι μπορεί να προκάλεσε αυτό το χαμόγελο, αν δηλαδή ήταν αποτέλεσμα ευτυχίας, φόβου ή θυμού. Με έρευνα που έγινε από μια ομάδα πανεπιστημίου στο Άμστερνταμ κατέληξαν ότι κατά 83% το χαμόγελο προέρχεται από το συναίσθημα της ευτυχίας.
Πάνω σε αυτόν τον πίνακα όμως υπάρχουν και άλλες θεωρίες. Ο Ιταλός ιστορικός Σιλβάνο Βιντσέτι ανακάλυψε ότι υπάρχουν κάποια σύμβολα στον πίνακα, τα οποία όμως δεν φαίνονται χωρίς μικροσκόπιο. Στη δεξιά κόρη του ματιού της απεικονιζόμενης υπάρχουν τα γράμματα LV που πιθανόν πρόκειται για τα αρχικά το ονόματός του. Επίσης, στην γέφυρα που υπάρχει στο φόντο, παρατηρήθηκε ο αριθμός «72».
Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων- Ιερώνυμος Μπος
Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, όπως ονομάζεται το έργο του Ιερώνυμου Μπος σήμερα, χρονολογείται ανάμεσα στο 1490 με 1511. Χωρίζεται σε τρια μέρη και είναι ζωγραφισμένο σε ξύλο βελανιδιάς. Το αριστερό κομμάτι του δείχνει τον Θεό με τον Αδάμ και την Εύα, το μεσαίο μπορεί να ερμηνευτεί ως ηθική προειδοποίηση ή ως αποτέλεσμα του παραδείσου που χάθηκε γενικότερα, ενώ το δεξί κομμάτι δείχνει τα βασανιστήρια στην Κόλαση. Από το 1939 το έργο αυτό βρίσκεται στο Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης.
Το έργο αυτό έχει πολλές λεπτομέρειες οπότε και πολλούς συμβολισμούς. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιοι από αυτούς.
Ξεκινώντας από τα αριστερά, παρατηρούμε πως υπάρχουν περίεργα και φανταστικά πλάσματα, αλλά και πολλά πραγματικά. Πίσω από την Εύα υπάρχουν κουνέλια τα οποία συμβολίζουν την γονιμότητα. Στο δέντρο δεξιά υπάρχει ένα φίδι να τυλίγεται γύρω από τον κορμό του και δεξιά του ένα ποντίκι. Αναφέρεται πως αυτά τα ζώα είναι καθολικά φαλλικά σύμβολα.
Και στο κεντρικό πάνελ υπάρχουν φανταστικά πλάσματα πέρα από τα κανονικά. Άντρες και γυναίκες αναπαρίστανται γυμνοί και πολλοί από αυτούς διαπράττουν ερωτικές δραστηριότητες ανά ζευγάρια και όχι μόνο. Άλλοι παίζουν μέσα στο νερό και άλλοι χορεύουν. Ο ερωτισμός που υπάρχει σε αυτό το σημείο του έργου μπορεί να ερμηνευθεί ως αλληγορία μετάβασης στην πνευματικότητα αλλά και ως τόπος διαφθοράς.
Στο δεξί μέρος του πίνακα απεικονίζεται η Κόλαση, σε πιο ψυχρά χρώματα σε αντίθεση με τα προηγούμενα. Παρατηρούνται επίσης σκηνές από πολέμους, βασανιστήρια, δαίμονες, βία από τα ζώα προς τους ανθρώπους κτλ. Παρόλο που και εδώ οι άνθρωποι φαίνονται γυμνοί δεν υπάρχει ο ερωτισμός του προηγούμενου κομματιού. Η τιμωρία των ζώων προς τους ανθρώπους θα μπορούσαν να συμβολίζουν τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Τα τεράστια μουσικά όργανα ίσως να αντιπροσωπεύουν τη λαγνεία.
Σε ένα σημείο του πίνακα, ανάμεσα στα βασανιστήρια που κάνουν οι δαίμονες στους ανθρώπους, υπάρχει μια παρτιτούρα στα οπίσθια ενός θύματος/αμαρτωλού. Η μουσική έχει παιχτεί και μπορείτε να της ακούσετε, πατώντας εδώ.
Old Fisherman- Tivadar Kosztka Csontvary
Ο Ούγγρος καλλιτέχνης Tivadar Kosztka Csontvary δημιούργησε το 1902 τον πίνακα που στα ελληνικά μεταφράζεται «Ηλικιωμένος Ψαράς». Το έργο σήμερα εκτίθεται στο Ottó Herman Museum, Miskolc.
Με μια πρώτη ματιά το μόνο περίεργο που ίσως θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς είναι η ασυμμετρία στο πρόσωπο του άντρα. Ένας καθρέφτης, όμως, μπορεί να αποκαλύψει τον λόγο που της ασυμμετρίας αυτής. Αν τοποθετηθεί στην μέση κοιτάζοντας προς τα αριστερά, φαίνεται ένας άντρας με ήρεμο πρόσωπο να προσεύχεται στη γαλήνια θάλασσα. Αν όμως τοποθετηθεί από τη δεξιά πλευρά φαίνεται ένας άντρας μέσα σε ένα φέρετρο με φόντο την αγριεμένη θάλασσα.
Πρόκειται δηλαδή για δύο αντίθετες εικόνες μεταξύ τους, κάτι που μπορεί να αποκωδικοποιηθεί με έναν καθρέφτη. Ο πίνακας συμβολίζει τις δύο πλευρές του ανθρώπου, το καλό και το κακό πρόσωπο του.
Μαρία Γκατενασβίλι, Δημοσιογράφος