Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη, αξιοθαύμαστη και πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Πολλοί, όμως, από εμάς, δεν τη γνωρίζουμε ή ακόμη, πολλές φορές, την προσπερνάμε. Αξίζει, ωστόσο, να μαθαίνουμε και να εξερευνούμε όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα μπορούμε, διότι η ιστορία αυτού του τόπου, του τόπου μας δηλαδή, είμαστε εμείς. Δε χρειάζεται να πάμε μακριά για να εξερευνήσουμε την ιστορία μας, χρειάζεται μόνο να έχουμε λίγη παραπάνω παρατηρητικότητα και φυσικά αρκετή περιέργεια, ώστε να ανακαλύψουμε τους κρυμμένους θυσαυρούς της χώρας μας, της πόλης μας, του απέναντι κτιρίου.
Ένας αρκετά σύγχρονος πολιτιστικός θησαυρός, λοιπόν, που σίγουρα πολλοί μπορεί να μη γνωρίζουμε, είναι και η Μονή Λαζαριστών, στη δυτική Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα, στην περιοχή της Σταυρούπολης.
Η ίδρυση της Μονής των Λαζαριστών
Η συγκεκριμένη Μονή δημιουργήθηκε το 1886, από μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου και η ονομασία της προέκυψε από τους ίδιους τους μοναχούς, καθώς η έδρα τους ήταν ο ναός του Αγίου Λαζάρου στο Παρίσι. Σκοπός της δημιουργίας του ιεραποστολικού τάγματος των Λαζαριστών ήταν να προσφέρουν κάθε δυνατή βοήθεια στους χριστιανούς φυλακισμένους, των μουσουλμανικών φυλακών. Έτος ίδρυσης τους θεωρείται το 1653, ενώ στη Θεσσαλονίκη πρωτοεμφανίστηκαν το 1793, ώστε να συνδράμουν τα μέγιστα κι εκεί. Μερικά χρόνια αργότερα, ξεκινάει τη λειτουργία του ένα σχολείο αρρένων, με τη συνεργασία του εφημέριου Louis Descamps και του Γάλλου πρόξενου Charles Eduard Ghy, το οποίο, όμως, στη συνέχεια, εξαιτίας της φονικής πυρκαγιάς του 1839, κάηκε ολοκληρωτικά. Έτσι, το 1886 ξεκινάει από τους μοναχούς η ανέγερση της νέας Μονής, η οποία, μεταξύ άλλων, είχε σκοπό να βοηθήσει τους φτωχούς και να συμβάλει στην εξάπλωση του καθολικισμού. Μια από τις πρώτες αποστολές των μοναχών ήταν να μυήσουν του Βούλγαρους στον καθολικισμό.
Έτσι, περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα, ξεκινά η έντονη δράση τους, που απευθύνονταν τόσο σε Βούλγαρους πολίτες, όσο και σε ιερείς βουλγαρικής καταγωγής. Η πρώτη χρήση του χώρου που σήμερα θεωρείται η Μονή Λαζαριστών, ήταν ένα ορφανοτροφείο, το οποίο σκοπό του είχε να φιλοξενήσει παιδιά που για διάφορους λόγους είχαν χάσει την οικογένειά τους και ανήκαν στη βουλγαρική μειονότητα καθολικών της Θεσσαλονίκης. Μερικά χρόνια αργότερα και πιο συγκεκριμένα το 1866, ιδρύεται στο ίδιο κτίριο ένα ιεροσπουδαστήριο, του οποίου σκοπός ήταν να μυηθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της νεολαίας, καταγόμενης από την Βουλγαρία, στον καθολικισμό. Η λειτουργία του ιεροσπουδαστηρίου διήρκησε μέχρι και το 1913, οπότε και τα γεγονότα των Βαλκανικών πολέμων δεν επέτρεψαν να συνεχιστεί η ομαλή λειτουργία του και έτσι, έναν χρόνο αργότερα, έκλεισε οριστικά.
Διάφορες προσωρινές χρήσεις
Μετά από διάφορες προσωρινές χρήσεις, που κατά καιρούς έδιναν ζωή στη Μονή Λαζαριστών, το 1916, μετά την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κτίριο μετατρέπεται σε στρατιωτικό νοσοκομείο για τις γαλλικές δυνάμεις που βρίσκονταν στην περιοχή. Στη συνέχεια, η εκτεταμένη πυρκαγιά που ξέσπασε στην πόλη, στις 18 Αυγούστου 1917, δημιούργησε την ανάγκη ύπαρξης ενός χώρου για την φιλοξενία των ανθρώπων που έχασαν τις περιουσίες τους, εξαιτίας του γεγονότος αυτού. Σε αυτούς προστέθηκε ένας αριθμός Αρμενίων προσφύγων οι οποίοι, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, έφθασαν στην Θεσσαλονίκη. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτίριο επιτάσσεται από τις γερμανικές δυνάμεις, με σκοπό να εξυπηρετήσει όσο το δυνατόν καλύτερα τις ανάγκες των Γερμανών που θα προέκυπταν.
Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, σημειώθηκε ένα από τα χειρότερα πλήγματα για τη Μονή Λαζαριστών, καθώς εκεί στεγάζονταν τα Τάγματα Εθελοντών Ακριτών. Το γεγονός αυτό λειτούργησε ως κόκκινο πανί για τους αντάρτες, οι οποίοι έριξαν ένα βλήμα, καταστρέφοντας όλη τη δυτική πλευρά της Μονής. Ο Εμφύλιος Πόλεμος, όμως, είχε επίσης σαν αποτέλεσμα την εγκατάσταση στη Μονή, καθολικών οικογενειών, προερχόμενων από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Το κτίριο έφτασε να φιλοξενεί 10 οικογένειες, καθώς και ένα καθολικό παρεκκλήσι, στο οποίο οι πιστοί ασκούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Το τέλος της Μονής των Λαζαριστών
Η ιστορία για την Μονή Λαζαριστών φθάνει στο τέλος της το 1978, οπότε εγκαταλείφθηκε, μετά από σχετική απόφαση που θεωρούσε το κτίριο ετοιμόρροπο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1980, κηρύχτηκε διατηρητέο κτίριο και στη συνέχεια αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο, εξαιτίας της μεγάλης ιστορικής και αρχιτεκτονικής του αξίας. Το 1996, ξεκίνησαν διαδικασίες που σκοπό τους είχαν την αναστήλωση του ιστορικού αυτού κτιρίου, και μετά το πέρας των απαιτούμενων ενεργειών, η Μονή Λαζαριστών άρχισε δειλά-δειλά να ανοίγει τις πόρτες της προς την κοινωνία, μέσα από διαφόρων ειδών εκδηλώσεις, που λαμβάνουν, μέχρι και σήμερα, χώρα εκεί.
Η νέα εποχή της Μονής των Λαζαριστών
Η Μονή Λαζαριστών αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια της δυτικής Θεσσαλονίκης και σε μεγάλο βαθμό, έχει αξιοποιηθεί από την τοπική κοινωνία. Στο εσωτερικό της λειτουργεί Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, σκηνές, θέατρα και δραματική σχολή, που υπάγεται στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, η διοίκηση της Κρατικής Ορχήστρας καθώς και ένα φεστιβάλ που γίνεται μια φορά τον χρόνο και στο οποίο συμμετέχουν μουσικά συγκροτήματα και λαμβάνουν χώρα διάφορα δρώμενα, τα οποία μπορούν να παρακολουθήσουν οι πολίτες της Θεσσαλονίκης. Οι εκδηλώσεις αυτές διεξάγονται συνήθως στον υπαίθριο χώρο της Μονής Λαζαριστών, ο οποίος καλύπτει μια τεράστια έκταση.
Τέλος, ο θερινός κινηματογράφος που λειτουργεί εκεί, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, γίνεται συχνά πόλος έλξης για ανθρώπους από ολόκληρη την Περιφέρεια. Όπως γίνεται προφανές από τα παραπάνω, τέτοιες πρωτοβουλίες εκτιμούνται ιδιαίτερα από τις εκάστοτε τοπικές κοινωνίες και συμβάλλουν στην διεύρυνση των οριζόντων των ανθρώπων, στην κοινωνικοποίηση τους, αλλά και στην ψυχαγωγία τους, με έναν τρόπο πέρα για πέρα εποικοδομητικό, τόσο για το άτομο, όσο και για την ίδια την κοινωνία.
Ίλια Μπανταβάνη, Δημοσιογράφος
