Ίσως ένα από τα πιο αινιγµατικά σημεία των παραδόσεων που αναφέρονται στην μυστηριακή λατρεία των αρχαίων Θρακών είναι ο αινιγματικός έφιππος θεός που λατρεύτηκε όσο καµία άλλη θεότητα στην Θράκη της αρχαίας εποχής. Παρ’ όλες τις ελλείψεις της σύγχρονης βιβλιογραφίας για την προσωπικότητα και την λατρεία του Θρακός Ιππέα, αλλά και την ελλιπή γνώση της σύγχρονης ιστορίας, σταθήκαµε τυχεροί καθώς εντοπίσαµε µία πληθώρα στοιχείων και πληροφοριών από το σπάνιο πλέον έργο «Λεξικόν Ιστορικόν & Γεωγραφικόν της Θράκης» του ιστορικού Αχιλλέα Σαµοθράκη, ο οποίος ήτανε και ένας από τους τελευταίους ιστορικούς ερευνητές που ασχολήθηκαν σε τόσο βάθος µε τον χαρακτήρα του θρακικού πολιτισµού. Ας δούµε λοιπόν τα στοιχεία που παρουσιάζονται µέσα σ’ αυτό το βιβλίο και ας προσπαθήσουµε να φωτίσουµε ένα από τα πλέον σκοτεινά σηµεία του θρακικού παρελθόντος.
Ο κατ’ εξοχήν λατρευόµενος θεός των αρχαίων Θρακών, που κατά κάποιο τρόπο έχει µετατραπεί και σε σύµβολο της εποχής τους, ήτανε ο περίφηµος Θράκας Ιππέας ή Ήρως. Παρ ’ όλες όµως τις έρευνες που έχουν γίνει προς εύρεση ικανοποιητικών στοιχείων σχετικά µε την µυστηριώδη αυτή θεότητα, το πραγµατικό όνοµα που χρησιµοποιούσανε οι αρχαίοι για να τον προσδιορίσουν, δηλαδή το όνοµα µε το οποίο την λάτρευαν οι αρχαίοι θράκες, αλλά και ο πραγµατικός της χαρακτήρας παραµένουν µέχρι και σήµερα άγνωστα. Όλα τα ευρήµατα που σχετίζονται µε την λατρεία αυτής της θεότητας, είναι µαρµάρινες πλάκες που παριστάνουν τον Θράκα Ιππέα ως έφιππο που φοράει µακρύ χιτώνα και λεπτή χλαµύδα που κυµατίζει πάνω από τους ώµους του. Στα περισσότερα αυτά αναθηµατικά πλακίδια, ο Ιππέας παρουσιάζεται να τρέχει προς τα δεξιά, και να τρυπάει µε την λόγχη του ένα ζώο µε φαντασιώδη χαρακτηριστικά που µοιάζει αρκετά µε τον κλασσικό δράκοντα, αλλά και µε τις Λάµιες των λαϊκών µύθων. Βέβαια κατά καιρούς έχουν βρεθεί και άλλα ανάγλυφα, διαφορετικά από τα συνηθισµένα, που απεικονίζουν τον Θράκα Ιππέα συνοδευόμενο από κάποιον σκύλο, όπως για παράδειγµα αυτό που αναφέρει ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης, που βρέθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στο χωριό Δογάνοβο της νότιο – ανατολικής Βουλγαρίας. Σύμφωνα µε τον ιστορικό και χρόνιο ερευνητή της Θρακικής προϊστορίας, Αχιλλέα Θ. Σαµοθράκη, ο Θραξ Ήρωας είναι ένας θεός σωτήρας και θεραπευτής, στον οποίο απηύθυναν γενικά ευχές όχι µόνο για τον εαυτό τους, αλλά ακόμη και για τα ζώα και τις καλλιέργειες τους.
Αναφέρει επίσης ότι για τους αρχαίους Θράκες, και ιδίως για τους γεωργικούς πληθυσµούς, θεωρούνταν όχι µόνο ιατρός (κατά τον αντίστοιχο τρόπο µε τον οποίο οι υπόλοιποι Έλληνες θεωρούσαν ως κατέχοντα ιατρικές ιδιότητες τον Ασκληπιό), αλλά και ως κτηνίατρος, δηλαδή κύριος θεραπευτής και προστάτης των ζώων, για τα οποία ήτανε υπεύθυνος και ως προστάτης από τις κάθε είδους αρρώστιες. Εκτός από τα ονόµατα Θράκας Ιππέας και Ήρωας, η µυστηριώδης αυτή θεότητα φέρει και µία άλλη σειρά προσδιοριστικών επιθέτων που κατά καιρούς έχουνε εντοπισθεί σε αφιερωμένες αναθηµατικές πλάκες, που έχουνε έρθει στο φως σε διάφορα σηµεία της θρακικής επικράτειας : άγριος, αρχηγέτης, επήκοος, θαυµατουργός, θεός, ισχυρός, καταχθόνιος, κύριος, πάτριος, πατρώος, προπύλαιος, σώζων, σωτήρ, ενώ αντίστοιχα πλακίδια που ανάγονται στην εποχή της Ρωµαϊκής κυριαρχίας στην Θράκη, φέρουνε τα αντίστοιχα λατινικά ονόµατα augustus, deus, divus, dominus, invictus,sanctus… Μία άλλη εκδοχή, και συγκεκριµένα αυτή του καθηγητή Ντ. Ντέτσεφ, θέλει τον Θράκα Ιππέα ως θεό καταχθόνιο, και ψυχοποµπό, που οδηγεί τις ψυχές των νεκρών στον Άδη και φροντίζει για την εκεί άνετη διαµονή τους, κάτι αντίστοιχο δηλαδή µε τις ιδιότητες του ψυχοποµπού Ερμή.
Ίσως ένα από τα πιο αινιγµατικά σημεία των παραδόσεων που αναφέρονται στην μυστηριακή λατρεία των αρχαίων Θρακών είναι ο αινιγματικός έφιππος θεός που λατρεύτηκε όσο καµία άλλη θεότητα στην Θράκη της αρχαίας εποχής. Παρ’ όλες τις ελλείψεις της σύγχρονης βιβλιογραφίας για την προσωπικότητα και την λατρεία του Θρακός Ιππέα, αλλά και την ελλιπή γνώση της σύγχρονης ιστορίας, σταθήκαµε τυχεροί καθώς εντοπίσαµε µία πληθώρα στοιχείων και πληροφοριών από το σπάνιο πλέον έργο «Λεξικόν Ιστορικόν & Γεωγραφικόν της Θράκης» του ιστορικού Αχιλλέα Σαµοθράκη, ο οποίος ήτανε και ένας από τους τελευταίους ιστορικούς ερευνητές που ασχολήθηκαν σε τόσο βάθος µε τον χαρακτήρα του θρακικού πολιτισµού. Ας δούµε λοιπόν τα στοιχεία που παρουσιάζονται µέσα σ’ αυτό το βιβλίο και ας προσπαθήσουµε να φωτίσουµε ένα από τα πλέον σκοτεινά σηµεία του θρακικού παρελθόντος.
Ο κατ’ εξοχήν λατρευόµενος θεός των αρχαίων Θρακών, που κατά κάποιο τρόπο έχει µετατραπεί και σε σύµβολο της εποχής τους, ήτανε ο περίφηµος Θράκας Ιππέας ή Ήρως. Παρ ’ όλες όµως τις έρευνες που έχουν γίνει προς εύρεση ικανοποιητικών στοιχείων σχετικά µε την µυστηριώδη αυτή θεότητα, το πραγµατικό όνοµα που χρησιµοποιούσανε οι αρχαίοι για να τον προσδιορίσουν, δηλαδή το όνοµα µε το οποίο την λάτρευαν οι αρχαίοι θράκες, αλλά και ο πραγµατικός της χαρακτήρας παραµένουν µέχρι και σήµερα άγνωστα. Όλα τα ευρήµατα που σχετίζονται µε την λατρεία αυτής της θεότητας, είναι µαρµάρινες πλάκες που παριστάνουν τον Θράκα Ιππέα ως έφιππο που φοράει µακρύ χιτώνα και λεπτή χλαµύδα που κυµατίζει πάνω από τους ώµους του. Στα περισσότερα αυτά αναθηµατικά πλακίδια, ο Ιππέας παρουσιάζεται να τρέχει προς τα δεξιά, και να τρυπάει µε την λόγχη του ένα ζώο µε φαντασιώδη χαρακτηριστικά που µοιάζει αρκετά µε τον κλασσικό δράκοντα, αλλά και µε τις Λάµιες των λαϊκών µύθων. Βέβαια κατά καιρούς έχουν βρεθεί και άλλα ανάγλυφα, διαφορετικά από τα συνηθισµένα, που απεικονίζουν τον Θράκα Ιππέα συνοδευόμενο από κάποιον σκύλο, όπως για παράδειγµα αυτό που αναφέρει ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης, που βρέθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στο χωριό Δογάνοβο της νότιο – ανατολικής Βουλγαρίας. Σύμφωνα µε τον ιστορικό και χρόνιο ερευνητή της Θρακικής προϊστορίας, Αχιλλέα Θ. Σαµοθράκη, ο Θραξ Ήρωας είναι ένας θεός σωτήρας και θεραπευτής, στον οποίο απηύθυναν γενικά ευχές όχι µόνο για τον εαυτό τους, αλλά ακόμη και για τα ζώα και τις καλλιέργειες τους.
Αναφέρει επίσης ότι για τους αρχαίους Θράκες, και ιδίως για τους γεωργικούς πληθυσµούς, θεωρούνταν όχι µόνο ιατρός (κατά τον αντίστοιχο τρόπο µε τον οποίο οι υπόλοιποι Έλληνες θεωρούσαν ως κατέχοντα ιατρικές ιδιότητες τον Ασκληπιό), αλλά και ως κτηνίατρος, δηλαδή κύριος θεραπευτής και προστάτης των ζώων, για τα οποία ήτανε υπεύθυνος και ως προστάτης από τις κάθε είδους αρρώστιες. Εκτός από τα ονόµατα Θράκας Ιππέας και Ήρωας, η µυστηριώδης αυτή θεότητα φέρει και µία άλλη σειρά προσδιοριστικών επιθέτων που κατά καιρούς έχουνε εντοπισθεί σε αφιερωμένες αναθηµατικές πλάκες, που έχουνε έρθει στο φως σε διάφορα σηµεία της θρακικής επικράτειας : άγριος, αρχηγέτης, επήκοος, θαυµατουργός, θεός, ισχυρός, καταχθόνιος, κύριος, πάτριος, πατρώος, προπύλαιος, σώζων, σωτήρ, ενώ αντίστοιχα πλακίδια που ανάγονται στην εποχή της Ρωµαϊκής κυριαρχίας στην Θράκη, φέρουνε τα αντίστοιχα λατινικά ονόµατα augustus, deus, divus, dominus, invictus,sanctus… Μία άλλη εκδοχή, και συγκεκριµένα αυτή του καθηγητή Ντ. Ντέτσεφ, θέλει τον Θράκα Ιππέα ως θεό καταχθόνιο, και ψυχοποµπό, που οδηγεί τις ψυχές των νεκρών στον Άδη και φροντίζει για την εκεί άνετη διαµονή τους, κάτι αντίστοιχο δηλαδή µε τις ιδιότητες του ψυχοποµπού Ερμή.
Την εκδοχή του όµως αυτή ο Ντέτσεφ βασίζει στους βωµούς που απεικονίζονται στα ανάγλυφα να βρίσκονται δίπλα από τον Ιππέα, οι οποίοι όπως υποστηρίζει προορίζονται για τις θυσίες των συγγενών του νεκρού προς εξιλέωση της ψυχής του νεκρού, η οποία συµβολίζεται στα ανάγλυφα πλακίδια του Θρακός Ιππέα µ ε την µορφή φιδιού που βρίσκεται περιτειλιγµένο γύρω από ένα δένδρο.
Έτσι λοιπόν, εάν δεχθούµε πως ισχύει και αυτή η εκδοχή, τότε ο θεός αυτός είναι µεταξύ των υπολοίπων και θεός θηρατής ανθρωπίνων ψυχών, όπως ακριβώς απεικονίζεται στα αρχαία ανάγλυφα, αλλά και θεός καταχθόνιος, δηλαδή κάτοχος των υπό την γη πλούτων (άρα ταυτίζεται πάλι µε τον Πλούτωνα) και βέβαια της γονιµότητας, αλλά και του φωτός, άρα είναι όπως θα έλεγαν οι αρχαίοι «ανεξίκακος» αλλά και «ιατρός».
Έτσι ανασκοπώντας όλες αυτές τις ιδιότητες που προκύπτουν βλέπουµε πως είναι θεός της ζωής και του θανάτου, αλλά και της αναγέννησης της ανθρώπινης ζωής και του κύκλου της φύσης. Ωστόσο παρά το γεγονός ότι ο Ιππέας ήτανε ένας καθαρά θρακικός θεός, η λατρεία εντοπίζεται και σε περιοχές εκτός της Θράκης. Σύµφωνα πάντα µε τα στοιχεία που µας παραθέτει ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης στο έργο του «Ιστορία της Θράκης», η λατρεία του Θρακός Ιππέα εντοπίζεται και σε άλλα µέρη όπως π. χ. στην Λήµνο και την Θάσο, όπου έχουνε κατά καιρούς εντοπιστεί δείγµατα της λατρείας του, ενώ σε έναν σηµαντικό βαθµό η λατρεία του ασκούνταν και σε διάφορα µέρη της Μικράς Ασίας. Τα όσα αναφέρουµε παραπάνω σχετικά µε την φύση και την λατρεία της αινιγµατικής αυτής θεότητας, είναι και τα µοναδικά στοιχεία που προκύπτουν από την μελέτη µας πάνω στις όποιες έρευνες των αρχαιολόγων και των ιστορικών που διαχρονικά ασχολήθηκαν µε την έρευνα του Θρακικού πολιτισμού.
Σκάναρε και προχώρησε την έρευνα:
Έρευνα, Ζήσης Φυλλαρίδης
