Οι μάσκες στο αρχαίο ελληνικό θέατρο προήλθαν από τη διονυσιακή λατρεία και αξιοποιήθηκαν από υποκριτές και μέλη του χορού, προκειμένου να υπηρετήσουν διάφορους σημαντικούς σκοπούς του θεάτρου. Τέτοιοι σκοποί ήταν οι υπερβολικές εκφράσεις, ιδιαίτερα χρήσιμες για να καθοριστούν οι χαρακτήρες που υποδύονταν οι ηθοποιοί, ενώ παράλληλα τους επέτρεπαν να υποδύονται παραπάνω από ένα ρόλο ή ακόμη και φύλο. Επίσης, βοηθούσαν τους θεατές των μακρινών θέσεων να βλέπουν καλύτερα αλλά και να ακούνε, καθώς προβάλλοντας ήχο, αυτές λειτουργούσαν σαν μικρά μεγάφωνα. Η κατασκευή τους ήταν από ελαφριά υλικά όπως ξύλο, λινό, φελλός και ορισμένες φορές, από αληθινά μαλλιά, γεγονός που δεν τους επέτρεψε να συντηρηθούν στο πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα να μην έχει διασωθεί καμία μάσκα που χρησιμοποιήθηκε εκείνη την εποχή.
Μάσκες στη τραγωδία, στο σατυρικό δράμα…
Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, οι μάσκες στην τραγωδία και το σατιρικό δράμα είχαν κοινά χαρακτηριστικά. Οι ανδρικές μάσκες είχαν σκούρο χρώμα, ενώ οι γυναικείες μάσκες ήταν πιο ανοιχτόχρωμες. Οι μάσκες αυτές παρουσίαζαν σημαντικές διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά τους, όπως χτενίσματα, φρύδια, μύτες και ρυτίδες. Κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής, υπήρξε μια μετατόπιση της εστίασης στο μπροστινό μέρος των μασκών, με αποτέλεσμα μακρύτερα και πιο ογκώδη σχέδια.
Η αλλαγή αυτή επηρεάστηκε από την εισαγωγή του λογίου, μιας υπερυψωμένης πλατφόρμας από την οποία οι ηθοποιοί έπαιζαν, τοποθετώντας το μέτωπό τους προς το κοινό. Μέχρι τον 3ο αιώνα π.Χ., οι μάσκες είχαν γίνει πιο τυποποιημένες, με κάθε παράσταση να χρησιμοποιεί συγκεκριμένους τύπους μάσκας που αντιστοιχούσαν στους χαρακτήρες του έργου. Τα μέλη του χορού στις τραγωδίες φορούσαν μάσκες παρόμοιες με εκείνες των πρωταγωνιστών, ενώ ιδιαίτερα αξιοσημείωτες ήταν οι μάσκες που φορούσε ο χορός των σατύρων στα σατυρικά δράματα. Οι μάσκες αυτές απεικόνιζαν άνδρες με μυτερά γένια, διακριτικά χαρακτηριστικά προσώπου και αυτιά κατσίκας.
…και στη κωμωδία
Οι μάσκες της κωμωδίας διέθεταν γκροτέσκ χαρακτηριστικά. Το στόμα της μάσκας ήταν ανοιχτό, κατά μήκος, προκαλώντας μια διαβολική εντύπωση. Την εντύπωση αυτήν την ενίσχυε το γεγονός ότι πάνω στο προσωπείο απεικονίζονταν αντίθετα συναισθήματα, όπως, για παράδειγμα, το προσωπείο του κλαυσίγελου. Οι μάσκες της κωμωδίας μπορούν να διαχωριστούν σε 4 κατηγορίες:
- Προσωπεία ηθοποιών που υποδύονταν τα φανταστικά πρόσωπα του δράματος, όπως ήταν ο Τρυγαίος (Ειρήνη, Αριστοφάνης), ο δικαιοπόλης (Αχαρνείς, Αριστοφάνης), η Λυσιστράτη (Λυσιστράτη, Αριστοφάνης), αλλά και μέλη του χορού, όπως οι γυναίκες στις Θεσμοφοριάζουσες (Αριστοφάνης) και οι αγρότες στην Ειρήνη.
- Προσωπεία που σατίριζαν υπαρκτά και γνωστά πρόσωπα της εποχής, όπως ο Κλέων και ο Νικίας στους Ιππείς (Αριστοφάνης), ο Σωκράτης στις Νεφέλες (Αριστοφάνης), ο Ευριπίδης στους Αχαρνείς (Αριστοφάνης)
- Προσωπεία που αναπαριστούσαν ήρωες και θεϊκές οντότητες, όπως ο Ποσειδώνας και ο Ηρακλής στους Όρνιθες (Αριστοφάνης), ο Διόνυσος στους Βατράχους (Αριστοφάνης), ο Πλούτος στην ομώνυμη κωμωδία του Αριστοφάνη.
- Προσωπεία προορισμένα για ζωομορφικές αναπαραστάσεις από τον χορό και πάλι σε κωμωδίες του Αριστοφάνη, όπως οι Όρνιθες και οι Ιππείς.
Γιάννης Μίτσεφ, Ηθοποιός
