Χριστούγεννα! Αυτή η μαγική περίοδος του χρόνου που όλοι αισθανόμαστε μία χαρά, μία ψυχολογική ανάταση, μία ελπίδα πως ο χρόνος που θα ακολουθήσει θα είναι αλλιώς.
Υπάρχει αυτή η διάθεση προσφοράς και αγάπης και μια μορφή που επισφραγίζει όλα τα παραπάνω και ακόμα περισσότερα, για τους μεγάλους, μα πολύ περισσότερο για τα μικρά παιδιά.
Ο καλοσυνάτος ασπρομάλλης γενειοφόρος παππούλης, ντυμένος στα κόκκινα, με το στολισμένο έλκηθρο και τους ταράνδους του, έτοιμους να τον οδηγήσουν να μοιράσει τα δώρα μέσα από τον μεγάλο του σάκο, που υπόσχεται να εκπληρώσει όλες τις επιθυμίες κάθε παιδιού, μα και κάθε μεγάλου που αισθάνεται παιδί. Ο Άγιος Βασίλης, ο Άγιος των Χριστουγέννων!
Πολλές ιστορίες υπάρχουν γύρω από την καταγωγή του Αγίου των Χριστουγέννων και για το αν τελικά ήταν υπαρκτό πρόσωπο, αφήνοντας σε όλους το περιθώριο να επιλέξουν εκείνη που τους ταιριάζει καλύτερα.
Άγιος Βασίλειος ή Άγιος Νικόλαος;
Όσο κι αν πολλοί μπορεί να δυσανασχετούν με τον ξενόφερτο Άγιο Βασίλη που μοιάζει να απομακρύνεται από τα ήθη και τα έθιμα της ελληνικής παράδοσης, στην πραγματικότητα, η ιστορία και ο μύθος του Άη Βασίλη έχουν τις ρίζες τους στην ελληνορθόδοξη παράδοση.
Στην Ελλάδα και την ορθόδοξη παράδοση, η πρώτη ημέρα του χρόνου ταυτίστηκε με σχετική ευκολία με το Μέγα Βασίλειο, τον μεγάλο ιεράρχη από την Καισαρεία της Καππαδοκίας, του 4ου αιώνα.
Έως τότε, ο Μέγας Βασίλειος ήταν ένας από τους τρεις ιεράρχες, γεννημένος το 330, στη Νεοκαισάρεια του Πόντου. Σπούδασε ρητορική, φιλοσοφία, αστρονομία, γεωμετρία, ιατρική, φιλολογία και φυσική στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα, στην περίφημη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και το 370 διαδέχθηκε στον επισκοπικό θρόνο τον μητροπολίτη Καισάρειας.
Ο ίδιος έγινε γνωστός, κυρίως, για τη φιλανθρωπία του και γιατί φρόντιζε πάντα όσους είχαν την ανάγκη του. Σύμφωνα με την παράδοση, αμέσως μετά τα Χριστούγεννα, ξεκινούσε πεζός μ’ ένα ραβδί στο χέρι και έφερνε συμβολικά δώρα στους ανθρώπους.
Από τον Μέγα Βασίλειο ξεκίνησε και η παράδοση της βασιλόπιτας της Πρωτοχρονιάς. Όλα άρχισαν όταν ο Έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε στην πόλη για να εισπράξει φόρους. Τότε, οι κάτοικοι ζήτησαν τη βοήθεια του Μεγάλου Βασιλείου για να μην χάσουν τα πολύτιμα αντικείμενά τους, αφού ήταν και τα μόνα που είχαν. Αφού τα συγκέντρωσαν και τα είδε ο Έπαρχος, ο Μέγας Βασίλειος τον έπεισε να μην τα πάρει.
Ενθουσιασμένοι οι κάτοικοι, ευχαρίστησαν τον Μέγα Βασίλειο που τους βοήθησε, ωστόσο, αμέσως προέκυψε το ζήτημα της επιστροφής των αντικειμένων στους ιδιοκτήτες τους. Τότε, για να μην υπάρξει διχόνοια και προστριβές, διέταξε τους πιστούς να φτιάξουν το απόγευμα του Σαββάτου πίτες και να βάλουν μέσα σε κάθε μία από ένα αντικείμενο. Την επομένη τους τις μοίρασε τυχαία και σαν από θαύμα, κάθε ένας βρήκε μέσα στην πίτα αυτό που είχε προσφέρει.
Ο Άγιος Νικόλαος, από την άλλη, γεννήθηκε, όπως διαβάζουμε στη Wikipedia, το 270 μ.Χ., στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία, από Έλληνες γονείς, ευσεβείς και εύπορους και έτυχε επιμελούς μόρφωσης. Σε νεαρή ηλικία έμεινε ορφανός και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Από πολύ νωρίς είχε αφιερωθεί στα Θεία, μετά την μετάβασή του στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό και τον Πανάγιο Τάφο. Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του, χειροτονήθηκε ιερέας. Στην αρχή αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο και έγινε ηγούμενος της Μονής Σιών, στα Μύρα της Λυκίας.
Η μορφή του Αγίου Νικολάου αποτελεί ηγεμονική σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως στη Ρωσία, στην Αυστία, στο Βέλγιο και στη Γερμανία.
Ο Σεντ-Νικολάς, όπως τον αποκαλούσαν, υπήρξε τιμώμενο πρόσωπο, κάθε χρόνο, στη μεγάλη γιορτή της 6ης Δεκεμβρίου, με τους πιστούς Ολλανδούς να ισχυρίζονται πως ο Άγιος τους επισκεπτόταν εκείνο το κρύο βράδυ του Δεκεμβρίου. Φορώντας άμφια και ένα κωνικό επισκοπικό καπέλο, ο Άγιος περιδιάβαινε τους δρόμους, επάνω στο γαϊδουράκι του και μοίραζε δώρα στα παιδιά.
Από εκείνα τα χρόνια, την περίοδο του Μεσαίωνα, τα παιδιά άφηναν γάλα και μπισκότα στον Άγιο, ενώ έβαζαν στα παραδοσιακά ξύλινα ολλανδικά παπούτσια τους άχυρο για το γαϊδουράκι του. Την επόμενη μέρα, τρισευτυχισμένα τα παιδιά διαπίστωναν πως το άχυρο είχε φαγωθεί και στη θέση του, ο Άγιος είχε αφήσει δώρα και λιχουδιές.
Η Νέα Γη και το ταξίδι του Άη Βασίλη στη Νέα Υόρκη
Πριν καθιερωθεί με το όνομα Νέα Υόρκη, η πόλη ελεγχόταν από τους Ολλανδούς και έφερε το όνομα Νέο Άμστερνταμ. Ήδη από το 1664, ο μύθος του Αγίου Νικολάου μετοίκησε μαζί με τους πιστούς στην Αμερική. Μάλιστα, ακόμη και μετά την «εξαγγλοποίηση» της πόλης, μια ομάδα Ολλανδών διανοουμένων, οι Νίκερμπόκερς, ανέλαβαν να διατηρήσουν ζωντανά τα ήθη και τα έθιμα της πατρίδας τους στη Νέα Υόρκη.
Ήταν ο Ουάσιγκτον Ίρβινγκ, εξέχων μέλος των Νίκερμποκερς, που περιέλαβε στο βιβλίο του δεκάδες αναφορές στον Σίντερ Κλάας – όπως αποκαλούσε τον Σεντ Νικολάς – που πετούσε ένα βράδυ του χρόνου με το βαγόνι του πάνω από τη Νέα Υόρκη και άφηνε δώρα μέσα από τις καμινάδες των σπιτιών. Η ζωηρή φαντασία του Ίρβινγκ, σε συνδυασμό με την πλούσια παράδοση, έκανε την ιστορία του γνωστή στους Νεοϋορκέζους που αποκαλούσαν ήδη τον γενναιόδωρο Άγιο, Σάντα Κλάους.
Η φιγούρα του Άη Βασίλη όπως την γνωρίζουμε σήμερα
Ο μύθος του Άη Βασίλη που πετά με ταράνδους και μοιράζει δώρα έχει πλέον γίνει κτήμα των Νεοϋορκέζων. Ωστόσο, η εικόνα του δεν είναι συγκεκριμένη. Άλλες φορές μοιάζει με μικρόσωμο ξωτικό, κάτι που εξηγεί και την ευελιξία με την οποία χωρά στις καμινάδες και άλλες, με μεγαλόσωμο άνδρα. Πολλές φορές, πάλι, η κάπα του είναι πράσινη και άλλες κόκκινη. Το 1863, το περιοδικό Harper’s Weekly προσέλαβε έναν 21χρονο σκιτσογράφο, προκειμένου να φτιάξει εικόνες του Άη Βασίλη να επισκέπτεται Αμερικανούς στρατιώτες στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο.
Ο Τόμας Ναστ, όπως ήταν το όνομα του σκιτσογράφου, σχεδίασε έναν μεγαλόσωμο, ευτραφή άνδρα, με λευκή γενειάδα και ροδαλά μαγουλάκια. Η κάπα του μάλιστα έμοιαζε πολύ με την αστερόεσσα, τη σημαία των ΗΠΑ. «Το σκίτσο αναπτέρωσε το ηθικό των στρατιωτών και των πολιτών, γιατί έδειχνε πως το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν χάθηκε στον εμφύλιο πόλεμο», όπως έγραψε ο ιστορικός Τζέιμς Ρόμπερτσον.
Με τον καιρό, βέβαια, η κάπα που παρέπεμπε στην αμερικανική σημαία αντικαταστάθηκε από μια ζεστή, μάλλινη, κατακόκκινη φορεσιά.
Λέγεται πως στην Ελλάδα, η εικόνα του τροφαντού Άη Βασίλη ήρθε τις δεκαετίες του ‘50 και του ’60, από ομογενείς που βρίσκονταν στην Αμερική. Ο «δυτικότροπος» Άγιος Βασίλης άρχισε να μπαίνει με καρτ-ποστάλς στα σπίτια των αστικών οικογενειών και σύντομα, πήρε τη θέση του στα ελληνικά Χριστούγεννα, αλλάζοντας, όμως, όνομα και ημερομηνία που επισκέπτεται τα σπίτια.
Η σύγχρονη ιστορία, θέλει τον Σάντα Κλάους(μία παράφραση του ολλανδικού ονόματος Sinterklaas) να ζει στον Βόρειο Πόλο με τη γυναίκα του (το Ροβανιέμι της Φινλανδίας τον διεκδικεί τα τελευταία χρόνια). Περνάει τον χρόνο του φτιάχνοντας παιχνίδια και λαμβάνει γράμματα από τα παιδιά όλου του κόσμου, που του ζητούν χριστουγεννιάτικα δώρα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων φορτώνει με παιχνίδια το έλκηθρό του, που το σέρνουν οκτώ τάρανδοι και πετάει σ’ όλο τον κόσμο. Σταματά στο σπίτι κάθε παιδιού και δίκην καλικάντζαρου κατεβαίνει από την καμινάδα για ν’ αφήσει τα δώρα, ενώ δροσίζεται και χορταίνει με το γάλα και τα μπισκότα που του έχουν αφήσει τα παιδιά του νοικοκυριού.
Αναφορικά με την σημερινή του ενδυματολογική μορφή, το 1931, η Coca Cola και ο αμερικανός σχεδιαστής Χέιντον Σάντμπλομ, για τις ανάγκες ενός διαφημιστικού, έβαψε τη μέχρι τότε πράσινη στολή του Άγιου Βασίλη στο κόκκινο χρώμα του αναψυκτικού και έκτοτε έμεινε για πάντα έτσι.
Εμείς, λοιπόν, στην Ελλάδα, περιμένουμε τον Άγιο Βασίλη λανθασμένα την Πρωτοχρονιά, αντί των Χριστουγέννων, όπως ήταν η παράδοση.
Φωτεινή Παπάζογλου, Δημοσιογράφος
