O θεσμός του γάμου, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, αποτελεί το απόλυτο και το καθολικό “συμβόλαιο” αγάπης μεταξύ δυο ανθρώπων. Λόγω των πολιτικών εξελίξεων στην χώρα μας το τελευταίο διάστημα, το θέμα του γάμου και δη των ομόφυλων ζευγαριών, έχει επιστρέψει στο προσκήνιο και εμείς αποφασίσαμε να ερευνήσουμε την ιστορία της εξέλιξης των γάμων, από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι και σήμερα.
Οι βυζαντινοί γάμοι περιλαμβάνουν τις γαμήλιες πρακτικές και τα έθιμα που τηρούνταν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οποία υπήρχε από τον 4ο αιώνα έως την πτώση της Κωνσταντινούπολης, το 1453. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, κληρονόμησε και προσάρμοσε πολλές παραδόσεις από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ακολουθεί μια επισκόπηση των βασικών εθίμων των βυζαντινών γάμων:
- Προκαθορισμένοι ή συμφωνημένοι γάμοι
Οι βυζαντινοί γάμοι, συχνά, κανονίζονταν για πολιτικούς, κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους. Η αυτοκρατορική οικογένεια, η αριστοκρατία και οι ελίτ τάξεις, χρησιμοποιούσαν στρατηγικά τους γάμους για να σχηματίζουν συμμαχίες, να εδραιώνουν την εξουσία ή να εξασφαλίζουν εδαφικά συμφέροντα.
- Προίκα και τιμή νύφης
Η ανταλλαγή πλούτου, γνωστή ως προίκα, έπαιζε καθοριστικό ρόλο στους βυζαντινούς γάμους. Η οικογένεια της νύφης παρείχε προίκα, ενώ ο γαμπρός ή η οικογένειά του, προσέφερε τιμή νύφης. Οι συναλλαγές αυτές ήταν σημαντικές για τη δημιουργία οικονομικής σταθερότητας και κοινωνικής θέσης.
- Θρησκευτική τελετή
Οι βυζαντινοί γάμοι, τυπικά, τελούνταν σε έντονο θρησκευτικό πλαίσιο, κυρίως στο πλαίσιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Η τελετή περιελάμβανε τελετουργίες και ευλογίες που εκτελούνταν από κληρικούς και τα θρησκευτικά δόγματα επηρέαζαν τις γαμήλιες πρακτικές.
- Παροικία
Ενώ η Εκκλησία έδινε έμφαση στη μονογαμία, η παλλακεία δεν ήταν ασυνήθιστη στη βυζαντινή κοινωνία, ιδίως στις ανώτερες τάξεις. Η πρακτική αυτή επέτρεπε στους άνδρες να έχουν πρόσθετες, αναγνωρισμένες συντρόφους, χωρίς την ίδια νομική και κοινωνική θέση με τη σύζυγο.
- Επιρροή του ρωμαϊκού δικαίου
Οι βυζαντινές συζυγικές πρακτικές επηρεάστηκαν από τους ρωμαϊκούς νόμους, τους οποίους οι Βυζαντινοί κληρονόμησαν. Νομικοί κώδικες, όπως ο Κώδικας του Ιουστινιανού, διαμόρφωσαν το οικογενειακό δίκαιο, την κληρονομικότητα και τα δικαιώματα των συζύγων.
Ενώ οι βυζαντινοί γάμοι είναι ιστορικοί και δεν επηρεάζουν, πλέον, άμεσα τις σύγχρονες γαμήλιες πρακτικές, ορισμένα στοιχεία έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα, όπως για παράδειγμα η τακτική των συμφωνημένων γάμων, δηλαδή των λογοδοτήσεων. Οι συμφωνημένοι γάμοι εξακολουθούν να συμβαίνουν σε ορισμένους πολιτισμούς, αν και συχνά με μεγαλύτερη έμφαση στη συγκατάθεση των ατόμων. Βέβαια και ο ρόλος των οικονομικών παραγόντων στους γάμους, όπως η προίκα ή οι οικονομικοί διακανονισμοί, εξακολουθούν να υφίσταται σε ορισμένες κοινωνίες, αν και η δυναμική τους έχει εξασθενίσει.
Αναφορικά με τη σπουδαιότητα του θρησκευτικού παράγοντα, ιδιαίτερα οι θρησκευτικοί γάμοι στη χώρα μας, βρίθουν γαμήλιων τελετουργικών. Βέβαια, αξίζει να επισημανθεί πως και οι πολιτικοί γάμοι πλέουν έχουν μεγάλη απήχηση.
Τελος, τα νομικά πλαίσια που θεσπίστηκαν σε ιστορικές περιόδους, εξακολουθούν να διαμορφώνουν το σύγχρονο οικογενειακό δίκαιο, αν και συχνά έχουν εξελιχθεί, ώστε να αντικατοπτρίζουν τα μεταβαλλόμενα κοινωνικά πρότυπα.
Συνοπτικά, ενώ οι βυζαντινοί γάμοι διαμορφώθηκαν από το ιστορικό τους πλαίσιο, ορισμένες πτυχές αυτών των πρακτικών συνεχίζουν να υπάρχουν στα σύγχρονα συζυγικά έθιμα και τα νομικά συστήματα. Φυσικά, οι αδιαμφισβήτητες κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές οδήγησαν, επίσης, σε σημαντικές μεταμορφώσεις του θεσμού του γάμου, με την πάροδο των αιώνων.
Ελένη Ανεσιάδου, Δημοσιογράφος
